გეგმა:
შესავალი
I. ნაფიც მსაჯულთა სისტემის ჩამოყალიბების ისტორიული მიმოხილვა
II. ნაფიც მსაჯულთა სისტემა საქართველოში სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის მიხედვით
III. ნაფიც მსაჯულთა სისტემის შედარებითი ანალიზი, საზღვარგარეთის ქვეყნების და ქართული კანონმდებლობის მიხედვით.
დასკვნა
გამოყენებული ლიტერატურა
შესავალი
საკანონმდებლო ნოვაცია, საქართველოში ნაფიც მსაჯულთა სისტემა დღეს ყურადღებას იპყრობს არამარტო ვიწრო იურისტების წრეში, არამედ მთლიანად საზოგადოების ყველა ფენის წარმომადგენელის განსჯის საგანია. ვარდების რევოლუციის შემდეგ ახალი დემოკრატიის შუქურა საქართველო დადგა ისეთი პრობლემის წინაშე როგორიცაა სამართლიანი სანდო სასამართლო სისტემის შექმნა. წლების მანძილზე ტარდებოდა მეტნაკლებად წარმატებული რეფორმები სასამართლო სისტემაში, მაგრამ სასამართლო ხელისუფლებისადმი საზოგადოების დამოკიდებულება არ იცვლებოდა, რეფორმები სულ უფრო მეტად იღებდა ფასადურ სახეს და მიუხედავად კრიმინოგენული სიტუაციის ფაქტიური გაუმჯობესებისა სასამართლოს თავისუფლება აშკარად იყო შებოჭილი დამცველის ადვოკატის როლის დაკნინებასთან ერთად მოსამართლეც თმობდა თავის პოზიციებს და რეალურად კანონმდებლობის დაცვით ვიღებდით სასამართლო ხელისუფლების ლიბერალური მოდელის მუტაცია განცდილ ჰიბრიდს, ქართველი კანონმდებელი იძულებული გახდა გადაედგა რეალური ნაბიჯები ამ სისტემის დასახვეწად, რადგან დემოკრატეული ფასეულობების მატარებელ სახელმწიფოში დაუშვებელია სუსტი სასამართლო ხელისუფლების არსებობა. სახელმწიფოს პოლიტიკა ასეთ ქვეყნებში ორიენტირებულია თანასწორი თანაბარი შესაძლებლობების მქონე გარემოს შექმნისკენ საზოგადოების ყველა წევრისთვის საქმიანობის ნებისმიერ სფეროში. როგორც ამას პრაქტიკა გვიჩვენებს სასჯელის გამკაცრება არ იწვევს ქვეყნების აბსოლიტურ უმრავლესობაში დანაშაულის შემცირებას, სასამართლო ხელისუფლება ახლოს უნდა იყოს საზოგადოებასთან მის მიერ გამოტანილი ყველა გადაწყვეტილება უნდა იყოს აბსოლიტურად სანდო და მიუკერძოებელი, ისეთი რომლის სისწორეში საზოგადოების თუნდაც კრიტიკულმა ნაწილმა ეჭვის ნაპერწკალიც, რომ ვერ შეიტანოს. ნებისმიერი გადაწყვეტილება რომელიც გამოაქვს სასამართლოს უნდა იყოს იმდენად სანდო, რომ სასჯელი არ უნდა იწვევდეს კრიმინალის გაბოროტებას პირიქით სასჯელის მოხდამ უნდა გამოიწვიოს დამნაშავის გაკეთილშობილება, უნდა მოხდეს კრიმინალის რესოციალიზაცია და დამნაშავეს უნდა შეეცვალოს აზროვნება ის საზოგადოებას საჭიროა დაუბრუნდეს როგორც მისი სრულფასოვანი წევრი მისი განუყოფელი ნაწილი. სწორედ ამ პრობლემების გადასაჭრელად შემოიღო ქართველმა კანონმდებელმა ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტი. მე ჩემ ნაშრომში განვიხილავ და შემოგთავაზებთ ისტორიულ ფაქტებს რომლებიც უკავშირდება ამ სისტემის ჩამოყალიბებას, შევადარებ იმ ქვეყნების კანონმდებლობას სადაც ეს ინსტიტუტი წლების მანძილზე არსებობს და ქართულ კანონმდებლობას, ვეცდები ჩამოვაყალიბო სავარაუდო საფრთხეები რომლებიც ხელს შეუშლის ამ სისტემის წარმატებით ფუნქციონირებას და აგრეთვე დეტალურად ვისაუბრებ იმ გარემოებებზე რომლებიც გარანტი იქნება ამ ინსტიტუტის ნორმალური ფუნქციონირებისათვის, ყოველივე ამის შემდეგ ჩვენ შეგვეძლება ლოგიკურ დასკვნამდე მივიდეთ და განვსაზღვრავთ ამ სისტემის შემოღებასთან დაკავშირებულ რეალურ შედეგებს. ფილოსოფიაში ცნობილია, რომ ადამიანები ხშირად ფაქტებს აფასებენ არა ისე როგორც სინამდვილეში ხდება ესა თუ ის მოვლენა, არამედ იმისდა მიხედვით თუ რა წარმოდგენა აქვთ მათ ამ ფაქტებზე, მე ერთის მხრივ ვეცდები ამ ინსტიტუტზე ფაქტებიდან გამომდინარე საუბარს და თან ამ საუბრისას შევზღუდავ ჩემ წარმოდგენებს ამათუიმ მოვლენისადმი, რათა მკითხველმა შეძლოს რალური და სამართლიანი დასკვნების გაკეთება. პირველყოფილ ადამიანს ენის მეშვეობით შეეძლო გამოეხატა და ხმის მიწვდენის მანძილზე გადაეცა თავისი აზრები. სახვითი ხელოვნებისა და დამწერლობის წარმოშობასთან ერთად ადამიანის შესაძლებლობები ამ მხრივ მნიშვნელოვნად გაფართოვდა. სატრანსპორტო საშუალებათა განვითარებამ, წიგნის ბეჭდვამ ეს უნარი კიდევ უფრო გაზარდა, ხხ საუკუნეში კი - ტელეგრაფის, ტელეფონის, რადიოს, ტელევიზიისა და სხვა საინფორმაციო საშუალებათა მეშვეობით ის, ფაქტობრივად, უსაზღვრო გახდა, ეხლა უკვე ადამიანს შეუძლია მართოს არამარტო საკუთარი შეგრძნებები, არამედ შეუძლია ფსიქოლოგიური გავლენა მოახდინოს თანამოქალაქეზე, ეს ძალიან საშიში მოვლენაა და მართლმსაჯულება გამორიცხავს თავის თავში ყოველგვარ ზეგავლენას ზეწოლას, თუმცა რეალურად სულ სხვა გარემოს ვაწყდებით სასამართლოებში, კვალიფიციურ იურისტს ყოველთვის შეუძლია ზეგავლენა მოახდინოს ჟესტების, მჭერმეტყველების და მტკიცებულებების მოშველიებით ერთ ან რამდენიმე მოსამართლეზე, რაც პირადად დაუშვებლად მიმაჩნია და მგონია, რომ ამის გაკეთება ყველას გაუჭირდება განსხვავებულად მოაზროვნე სხვადასხვა მსოფლმხედველობის მქონე ნაფიც მსაჯულების მიმართ. ბიოლოგ იოჰანეს ფონ იქსკიულის მოსაზრებით დაუშვებელია იმის თქმა, რომ არსებობს აბსოლუტური რეალობა, რომელიც ერთგვარია ყველა ცოცხალი ორგანიზმისათვის. სინამდვილე არ არის ერთადერთი და ჰომოგენური მოვლენა. იგი უსაზღვროდ მრავალფეროვანია და იმდენივე გეგმა და წყობილება აქვს, რამდენი სახეობის ცოცხალი ორგანიზმიც არსებობს. ყოველი ორგანიზმი, თვით უმდაბლესიც კი, მთლიანად არის ჩამჯდარი თავის გარემოში. აგებულების მიხედვით მას მოეპოვება აღქმისა და რეაქციის გარკვეული ბადე _ რეცეპტორული და ეფექტორული სისტემები, რომელთა ერთიანი ქმედების გარეშე ცოცხალი ორგანიზმი ვერ შეძლებდა სიცოცხლის შენარჩუნებას, აქედან გამომდინარე ურთულესია ნებისმიერი მოაზროვნე ადამიანისთვის დანაშაულის ფაქტის დანაშაულებრივი ქმედების შედეგად დამდგარი ნებისმიერი შედეგის და თავად ამ ქმედების სრულფასოვანი განსჭვრეტა, სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღება მოსამართლის თუ ნაფიც მსაჯულის მიერ სწორედ, რომ ამ ანალიზის შედეგად ხდება და მას ახასიათებს ყოველთვის ერთადერთი რამ აბსოლიტურად ჩადენილი ქმედების განჭვრეტა თითქმის ყოველთვის შეუძლებელია. მე ჩემ ნაშრომში მიზნად ვისახავ ხელი შეუწყო ნაფიც მსაჯულებს მოვლენების ანალიზის გაადვილებაში. ეპიქტეტეს სიტყვებია: ,,არა საგნები აშფოთებენ ადამიანს, არამედ _ საკუთარი შეხედულებები საგნებზე". აქედან გამომდინარე, ,,შეხედულებები საგნებზე" ჯერ კიდევ ანტიკური ეპოქის ავტორების განსჯისა და ფიქრის საგანს წარმოადგენდა. საინტერესოა პლატონის მოსაზრებები. მან თავისი მასწავლებლის, სოკრატეს მსგავსად, მიზნად დაისახა ბუნების ფილოსოფიური გააზრება. პლატონის აზრით, ადამიანობის უმაღლესი გამოვლინება არის ფილოსოფიური აზროვნება; მისი თქმით, ფილოსოფია აძლიერებს სულის გონიერ ნაწილს, რომლის საშუალებითაც ჩვენ ვეუფლებით ჩვენს ვნებებს, ჩვენს მგრძნობელობას და მით უზრუნველვყოფთ ბედნიერებასა და სათნოებას. პლატონი ამბობდა, რომ მხოლოდ ფილოსოფიურად მოაზროვნე ადამიანებს ძალუძთ ჩასწვდნენ საგნების ზოგად ცნებას და აღმოაჩინონ მათი ფარული აზრისეული შინაარსი. ჩვენ არაერთი ფაქტი შემოგვინახა ისტორიამ რომელთა ანალიზის შედეგად შეგვიძლია ვთქვათ არ შეიძლება შეხედულებების მსხვერპლი იყოს დამნაშავე თუ უდანაშაულო პიროვნება, თუ ჩვენ უსაფუძვლოდ მკაცრ განაჩენს გამოვიტანთ ან თუ უდანაშაულო პიროვნებას დავადანაშაულებთ მივიღებთ სავალალო შედეგს ჯობია ერთით მეტი ბოროტმოქმედი იყოს თავისუფალი ვიდრე თუნდაც ერთ ღირსეული პატიოსან მოქალაქეს დავსდოთ ბრალი იმაში რაც მას არ ჩაუდენია. არ შეიძლება ემოციებს მივცეთ საშუალება ზეგავლენა მოახდინონ ჩვენ აზროვნებაზე და მხოლოდ ასე გამოვიტნთ ღირსეულ ჭეშმარიტ გადაწყვეტილებას. ,,ცივილიზაცის ნიშანია იმპერიალიზმი, პიროვნების გაუფასურება და მასაში გათქვეფა, _ გვეუბნება შპენგლერი, _ ადამიანი კარგავს ღირებულებას და ძირითადი ფასეულობა ფული ხდება, ადამიანის ადგილს იკავებს და მას თანდათან იმორჩილებს მანქანა, რაც ბოლოს უღებს ყოველგვარ თავისუფლებას". ,,ცივილიზაციები წარმოადგენენ ყველაზე ხელოვნურ და ყველაზე უკიდურეს მდგომარეობას, რომლის შექმნის უნარი საზოგადოების უფრო მაღალ ტიპს გააჩნია. ესაა აღსასრული, რომელიც მოსდევს ჩამოყალიბებას, როგორც სიკვდილი სიცოცხლეს, გაქვავება _ განვითარებას" ჩემი აზრით ადამიანი არსებობას წყვეტს იქ სადაც არაა თავისუფლება, ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის შექმნა სწორედ, რომ თავისუფლებისთვის მებრძოლთა უდიდესი მონაპოვარია, მე ვერ ვიტყვი თანამედროვე სამყარო განვითარების რა ეტაპზე იმყოფება მაგრამ ერთი ჭეშმარიტება ეჭვს არ იწვევს ნებისმიერი ცივილიზაცია ისწრაფოდა უხსოვარი დროიდან თავისუფლებისკენ, არ შეიძლება ადამიანმა ადამიანის თავისუფლება შეზღუდოს მატერიალური სიკეთის მოპოვების სანაცვლოდ, მაგრამ ისიც არ შეიძლება რომ ჩვენ შევიძინოთ უსაზღვრო უფლებები საკუთარი მატერიალური მდგომარეობის ხარჯზე. მე ჩემ ნაშრომში აუცილებლად ვისაუბრებ ისეთ ამაზრზენ ფაქტებზე რომელიც სამწუხაროდ დღესაც თანამედროვე საზოგადოებისთვის უცხო არ არის, არ არსებობს უსაზღვრო ძალაუფლება ის რაც გაქ დღეს შეიძლება ხვალ არ გქონდეს და აუცილებლად მოეთხოვება ყველას პასუხი მის მიერ ჩადენილი უსამართლო უსახური ქმედებისთვის. თემიდა (თჰემის, ნათესაობითი ბრუნვა თჰემიდოს) — მართლმსაჯულებისა და სამართლისნობის ქალღმერთი ძველ ბერძნულ მითოლოგიაში. ურანოსისა და გეას ასული, ზევსის ცოლი. თემისი წინასწარმეტყველი იყო და კაცთა მოდგმას ზევსის ნებასურვილს აუწყებდა. რომაულ მითოლოგიაში მის ანალოგისაგან, იუსტიციასგან განსხვავებით, მიუმხრობლობისა და ნეიტრალურობის ნიშნად თვალახვეულს გამოსახავდნენ, თემიდა ფართოდგახელილი თვალებით იყო წარმოდგენილი, რათა სიმართლე კარგად დაენახა. იუსტიციასა და თემიდას შორის ამ მნიშვნელოვან განსხვავებაზე დღეს ხშირად მიუთითებენ, როდესაც სამართლისა და სამართლიანობის სხვადასხვაგვარ გაგებაზე საუბრობენ. თემიდა წარმოდგენილი იყო სიუხვის რქითა და სასწორით ხელში. ხშირად იურისტებსა და მოსამართლეებს თემიდას მსახურს უწოდებენ, მხოლოდ მიუმხრობლობა და ნეიტრალურობა თუ იქნება სამართლიანობის გარანტი, თუმცა როდესაც სამართლიანობაზეა საუბარი ვფიქრობ ნებისმიერი გარანტიები ზედმეტია და არსებობს მხოლოდ შინაგანი სულიერი სამყარო რომლის მეშვეობითაც უნდა იხელმძღვანელონ ნაფიც მსაჯულებმა იქ სადაც არსებობს ნებისმიერი სახის შიში და ემოციები სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღება შეუძლებელია, ამიტომ მე ისტორიული მაგალითების მოშველიებით ვეცდები ჩემ ნაშრომში ავსახო ნაფიც მსაჯულობისთვის აუცილებელი ყველა პირობა და შესაბამისად ნებისმიერ მოქალაქეს ვურჩევდი თუ ეჭვი შეეპარებათ საკუთარ შესაძლებლობებში თავი შეიკავონ იმ უდიდესი პასუხისმგებლობისგან რასაც ნაფიც მსაჯულობა ქვია, რამეთუ ხშირ შემთხვევაში უპასუხისმგებლობა თავად არის დანაშაული. ვფიქრობ გამართლებულია ამ ინსტიტუტის ასეთი სიფრთხილით დამკვიდრება რადგან მართლმსაჯულების პროცესში ჩემი აზრით ნაჩქარევ გადაწყვეტილებებს სავალალო შედეგებამდე მივყავართ, მიმაჩნია ეს ნაშრომი ხელს შეუწყობს ნაფიც მსაჯულებს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და საერთოდ ვფიქრობ ამ რეფორმის წარმატებით განხორციელება საფუძველს ჩაუყრის სამართლებრივად გამართულ ქართულ სახელმწიფოს.
თავი ჳ. ნაფიც მსაჯულთა სისტემის ჩამოყალიბების
ისტორიული მიმოხილვა.
მიმაჩნია სანამ გავაგრძელებთ ამ ინსტიტუტზე საუბარს სასურველი იქნება განვმარტო რას ნიშნავს სიტყვა ჟიური და რას წარმოადგენს ადამიანთა ცალკეული ჯგუფი რომელსაც ჟიურის ეძახიან? ლექსიკონში სიტყვა ჟიური განმარტებულია როგორც [ფრანგ. ჯურყ] - სპეციალისტთა ჯგუფი, რომელიც გამოყოფილია კონკურსზე, გამოფენასა და მისთანებზე პრემიების, ჯილდოების მისანიჭებლად, მას აქვს ასევე ორი მნიშვნელობა პირველი ის გამოყენებულია ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს აღსანიშნავად და მეორე მას აქვს ნაფიცი მსაჯულების მნიშვნელობა ჩვენ სწორედ ეს უკანასკნელი გვაინტერესებს და თემაში საუბრისას ამ ტერმინის ეს უკანასკნელი მნიშვნელობა იქნება ნაგულისხმევი, ეტიმოლოგიურად ჟურ არის წარმოშობილი ლათინური სიტყვა ჟუს-ისგან ის აღნიშნავს კანონს და უმეტესად გავრცელებულია საერთო სამართლის ქვეყნებში. რადგან არის ქვეყნები სადაც ნაფიც მსაჯულებს ჟიურის ეძახიან და არის ქვეკნები სადაც პირიქით ხდება სწორედ ამიტომ გადავწყვიტე განმემარტა მისი მნიშვნელობა.
ახლა ვისაუბროთ იმაზე თუ რა აკავშირებს ამ ადამიანებს და რას აკეთებენ ისინი. თნამედროვე ჟიური ეს არის ადამიანთა ჯგუფი რომლებსაც ერთმანეთთან აკავშირებს ფიცი, ისინი მოწვეულნი არიან სასამართლოში რათა გამოიტანონ მიუკერძოებელი გადაწყვეტილება. მათ უნდა უპასუხონ კონკრეტულ კითხვებს და უნდა გამოავლინონ კონკრეტული ფაქტები მათთვის მიწოდებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით. მათ უნდა დააწესონ ჯარიმა ან უნდა მოამზადონ დასკვნა სადაც იქნება მათი აზრი წარმოდგენილი. თანამედროვე ჟიურის აინტერესებს როგორ უნდა ხდებოდეს სასამართლოში დამნაშავის განსჯა, ის არის ერთგვარი დამცავი ფარი ბრალდებასა და დაცვას შორის, ისინი არკვევენ თავად ბრალდებაა პასუხისმგებელი ამათუიმ შემთხვევაში თუ მართლა ბოროტმოქმედი არის დაკავებული. არ არსებობს ისეთი გადაწყვეტილება სადაც პირდაპირ წერია დამნაშავეა ისინი გამოთქვამენ აზრს ასაბუთებენ კონკრეტულ ფაქტებს და მიუთითებენ ამათუიმ დარღვევებზე.
უძველესი დიდი ჟიური დღესაც ფუნქციონირებს ზოგიერთ ქვეყანაში თუმცა ძაან იშვიათია, განსაკუთრებული ადგილი უკავია მას შეერთებულ შტატებში, სადაც დიდი მნიშვნელობა ენიჭება საკმაოდ დიდი რაოდენობის მტკიცებულებების არსებობას რათა პიროვნებამ იქ პასუხი აგოს საკუთარი არამართლზომიერი ქმედებისთვის აუცილებელია საკმარისად დიდი რაოდენობის მტკიცებულებების არსებობა მის სასამართლოში დასაბარებლად.
ხალხის მონაწილეობა მართლმსაჯულების აღსრულებაში ახალი არ არის და მას დიდი ისტორია აქვს ჯერ კიდევ ძველი ბერძნები იცნობდნენ ამ ინსტიტუტს და ჩემი აზრით ამ ინსტიტუტმა ჩაუყარა იქ დემოკრატიის იდეას საფუძველი. ჩვენ წელთაღრიცხვამდე 500 წელს ქალაქ სახელმწიფო ათენში ჟიურის უფლება ქონდა გაეუქმებინა არაკონსტიტუციური აქტები ისინი ასეთ სამართლებრივ აქტების ანულირებას ახდენდნენ და ამ სახით ახორციელებდნენ სასამართლო მეთვალყურეობას, ისინი ამ ყველაფერს აკეთებდნენ ფარული კენჭის ყრის მეშვეობით რათა არ ყოფილიყო არავისთვის ცნობილი ვინ რას აძლევდა ხმას ეს მეთოდი იყო ჟიურის წევრების ყოველგვარი ხელყოფისაგან დაცვის სამართლებრივი გარანტი. კერძოდ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს უძველეს წინაპრად მიიჩნევენ ძველ ათენში არსებულ დიკასტერიას, იგივე ჰეილეიას. დიკასტერია ერქვა მთავარ სასამართლო ადგილს, რომელიც მდებარეობდა ქალაქის მოედანზე. სახალხო მოსამართლეებს დიკასტებსა და ჰელეასტებს უწოდებდნენ. ათენის დიკასტერია გამოირჩეოდა მოსამართლეთა სიმრავლით, სხდომათა საჯაროობითა და უაპელაციო გადაწყვეტილებებით. არისტოტელეს ცნობით დიკასტერია შედგებოდა ხალხის მიერ არჩეული 1500 მოსამართლისაგან, რომელთაგან 501 კაცი იხილავდა ჩვეულებრივ, სამოქალაქო და ყოფით საქმეებს. განსაკუთრებით სერიოზულ საქმეებს, რასაც შედეგად, შესაძლოა, მოჰყოლოდა სიკვდილით დასჯა, თავისუფლების დაკარგვა, განდევნა, სამოქალაქო უფლებების დაკარგვა, საკუთრების ჩამორთმევა - იხილავდა ათასიდან ათას ხუთასამდე დიკასტი. გადაწყვეტილება მიიღებოდა ფარული კენჭისყრით. საკითხი წყდებოდა ხმათა უბრალო უმრავლესობით, ხოლო თუ ხმები თანაბრად გაიყოფოდა, განსასჯელი გამართლებულად ითვლებოდა.
მსაჯულებს ეძლეოდათ თავიანთი ვინაობის დამადასტურებელი მოწმობებიც.
მსაჯულის ვინაობის დამადასტურებელი ბრინჯაოს ფირფიტა, რომელზეც მითითებულია:
მფლობელის ვინაობა – დემოფანესი,
მამის სახელი – ფილიპე,
ოლქი – კეფესია,
თარიღდება ჩ.წ-მდე მე-4 საუკუნით; ინახება ათენის მუზეუმში.
დიკასტერია წარმოადგენდა სახელმწიფოს უმაღლეს ორგანოს და შედგებოდა 5000 ძირითადი და 1000 სათადარიგო მოსამართლისაგან, რომელთაც ირჩევდნენ 30 წელს მიღწეული მოქალაქენი, ერთი წლის ვადით. არჩევა მიმდინარეობდა კენჭისყრით. თითოეული ტერიტორიული ერთეულიდან, ანუ ფილიდან (იმ ხანად ათენი იყოფოდა 10 ფილად) ირჩევდნენ 600 წარმომადგენელს. პერიკლეს მმართველობის შემდეგ მოსამართლეებს ასევე ეძლეოდათ დღიური ანაზღაურებაც. მსაჯულთა ინსტიტუტის საქმიანობა რიტუალურად არის ასახული ესქილეს ტრაგედიაში - „ორესტეა”. ორესტესი იყო აგამემნონისა და კლიტემნესტრას შვილი, რომელმაც მამის მკვლელობის გამო დედაზე შური იძია და იგი სიცოცხლეს გამოასალმა. ამ პიესის მიხედვით, ქალღმერთმა ათენამ ორესტესის სამსჯავროზე მსაჯულად მოიხმო ათენის 12 მოქალაქე. ღმერთი აპოლონი, როგორც ბრალდებულ ორესტესის ადვოკატი, მონაწილეობდა სასამართლოში, ხოლო ერინიები იყვნენ ბრალმდებლები კლიტემნესტრას მკვლელობაში. მსაჯულთა ხმები თანაბრად გაიყო - ექვსი ექვსის წინააღმდეგ და ათენამ გადაწყვიტა, რომ ამიერიდან ასეთ შემთხვევებში ვერდიქტი გამამართლებელი უნდა ყოფილიყო. მას შემდეგ სასამართლოებს ატარებდნენ არეოპაგები, საბჭო, რომელიც შედგებოდა არისტოკრატი უხუცესებისაგან. ისინი სიცოცხლის ბოლომდე ინიშნებოდნენ ამ თანამდებობაზე. სხდომის თავმჯდომარის როლი შემოიფარგლებოდა მხოლოდ თვალყურის დევნებაში, რომ სასამართლო პროცესი სწორად წარმართულიყო, რათა არ მომხდარიყო დებატებში რაიმე ჩარევა, თავმჯდომარე არ აჯამებდა და არ აფასებდა ფაქტებს. მთლიანობაში ათენის კანონმდებლები ყოველ ღონეს ხმარობდნენ, რომ სასამართლოს საბოლოო განაჩენი ყოფილიყო შეძლებისდაგვარად სამართლიანი, თავისუფალი და დამოუკიდებელი ყოველგვარი მოსყიდვის ან გარეშე ზეგავლენისაგან. კამათის შემდეგ მსაჯულები, ერთმანეთში წინასწარი შეთანხმების გარეშე, თავმჯდომარის თხოვნით იწყებდნენ ფარულად ხმის მიცემას. პროცედურა ასეთი იყო: მსაჯულები ყრიდნენ კერამიკულ პატარა ფილებს, რომელთაგან ნაწილი მთლიანი იყო, ნაწილი - გახვრეტილი. მთელი ფილა ნიშნავდა გამამართლებელ ვერდიქტს, ხოლო გახვრეტილი – დამნაშავედ ცნობას. იმ შემთხვევაში, თუ ხმები თანაბრად გაიყოფოდა, ბრალდებული გამართლებულად ითვლებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ მაშინდელი მსაჯულთა სასამართლო იმ ეპოქის დემოკრატიულ ინსტიტუტს წარმოადგენდა, იგი მაინც არ იყო დაზღვეული ცალკეული შეცდომისაგან. ცნობილია, რომ სწორედ მსაჯულთა სასამართლომ ცნო დამნაშავედ კაცობრიობის ერთ-ერთი უდიდესი მოაზროვნე სოკრატე და სიკვდილით დასჯა მიუსაჯა. ბრალმდებელმა მელეტუსმა არქონტის წინაშე სახალხოდ დასდო ბრალი სოკრატეს ათენის ახალგაზრდა თაობის კორუფციაში ჩართვასა და ღვთაებათა უპატივცემულოდ მოხსენიებაში. ათენის მსაჯულთა საბჭოს წევრებად შეირჩნენ მოხალისენი მამაკაცთა ჯგუფიდან, რომლებიც ათენის მოქალაქეები იყვნენ. არც პლატონსა და არც ქსენოფონტეს ნახსენები არა აქვთ მსაჯულთა რაოდენობა, რომლებმაც სოკრატეს სასიკვდილო ვერდიქტი გამოუტანეს, თუმცა პლატონიც „აპოლოგეტიკაში” ნახსენებია, რომ თუ 30 მსაჯული არ დაეთანხმებოდა
მელეტუსის ბრალდებას, მაშინ ის გამართლდებოდა, ხოლო თუ 3/5-ზე ნაკლები არ დაუჭერდა მხარს, მაშინ მის წინააღმდეგ გამამტყუნებელ ვერდიქტს გამოიტანდნენ. მას შემდეგ, რაც სოკრატეს წინააღმდეგ გამამტყუნებელი ვერდიქტი გამოიტანეს, პროკურორმა შესთავაზა ალტერნატიული განაჩენი. სოკრატემ გაკვირვება გამოთქვა იმ მცირე ბრალდებაზე, რაც მას წაუყენეს და არქონტს შესთავაზა, რომ იგი გადაიხდიდა 100 დრაჰმას, რაც მისი ქონების მეხუთედს შეადგენდა. საბოლოოდ გადაწყდა, რომ სოკრატე გადაიხდიდა 3000 დრაჰმას, რაშიც მას თავდებად დაუდგნენ პლატონი, კრიტოსი და კრიტობულუსი, რომლებიც უზრუნველყოფდნენ თანხის გადახდას. პროკურორმა მოითხოვა სოკრატეს სიკვდილით დასჯა. მსაჯულებმა ხმათა უმრავლესობით მხარი დაუჭირეს სოკრატეს სიკვდილით დასჯას. სოკრატეს თანამოაზრეებმა გაქცევა შესთავაზეს. ათენის მოქალაქეები მოელოდნენ, რომ იგი დათანხმდებოდა ამ წინადადებას, მაგრამ სოკრატემ პრინციპულად უარყო ეს შეთავაზება. მან მიიღო განაჩენი და შესვა მისთვის განკუთვნილი შხამით სავსე ფიალა. როგორც ჩანს, ეს განაპირობა კანონისადმი მორჩილების მისმა ფილოსოფიურმა მიდგომამ. სოკრატე 70 წლისა გარდაიცვალა. მრავალი მკვლევარი სოკრატეს ბრალდებასა და განაჩენს განიხილავს, როგორც ცნობილი ფილოსოფოსის არჩევანს, რომელიც მან საკუთარი ნებით მიიღო. იმ შემთხვევაში, თუ პლატონისა და ქსენოფონტეს მიერ მოვლენათა აღწერას მივიჩნევთ ზედმიწევნით დეტალურად, იკვეთება ისეთი სურათი, რომ სოკრატე ცდილობდა არა მსაჯულების დარწმუნებას თავის უდანაშაულობაში, არამედ ის მოძღვრავდა მათ და გარკვეულწილად მათ პროვოცირებასაც ახდენდა. სოკრატეს გასამართლებასა და დასჯას განიხილავენ, როგორც თავისუფალი სიტყვისათვის პირველად წამებულის ამბავს. ცნობილმა ჟურნალისტმა ისიდორ სტოუნმა აღნიშნა, რომ, ისევე როგორც იესო ქრისტესთვის საჭირო იყო ჯვარი, რათა აღესრულებინა თავისი მისია, ასევე სოკრატეს უნდა შეესვა მისთვის განკუთვნილი შხამი, რათა მასაც აღესრულებინა თავისი მისია. მე ასევე მინდა მკითხველის ყურადღება გავამახვილო ერთ უმნიშვნელოვანეს დეტალზე, იმხანად დიდი პოპულარობით სარგებლობდა ორატორთა ინსტიტუტი საჯაროდ გამართულად მეტყველება ეს დიდი ხელოვნება იყო და მაშინ მტკიცებულებებზე უფრო დიდ როლს თამაშობდა სწორედ ეს ინსტიტუტი, რადგან მტკიცებულების მოპოვება ძაან რთული იყო ხოლო ასეთი უნარების მქონე ადამიანისთვის ვინმეს დადანაშაულება დზაან მარტივი საქმე იყო, ჩვენ ვიცით როგორი წარმატებით აკეთებდა ამას ძველ საბერძნეთში განსწავლულ ადამიანთა ჯგუფი რომლებსაც სოფისტებს ეძახდნენ ისინი სოფიზმების მეშვეობით მარტივად ახდენდნენ ნებისმიერი აზრის დამტკიცებას მაგალითად ისინი მარტივად ამტკიცებდნენ ისეთ აფსურდულ რაგაცას როგორიცაა ცა რომ შავია ან პირიქით ცა არაა შავი და ის ცისფერია.
რომის რესპუბლიკის შექმნიდან იმპერიის არსებობის დასრულებამდე რომში არსებობდა ტრიბუნალები მსაჯულების მონაწილეობით. მნიშვნელოვანი საქმეების განხილვა მიმდინარეობდა მსაჯულთა საბჭოს წინაშე, რომელიც შედგებოდა 100 ან 1000 ადამიანისაგან. ისინი მონაწილეობდნენ ხმის მიცემაში პრის ბრალეულობის განსაზღვრის მიზნით. რომის იმპერიასა და ინგლისს შორის კავშირი იულიუს კეისრის პერიოდიდან იწყება, როდესაც იმპერატორმა ინგლისის სამხრეთი ნაწილი
დაიპყრო. რომის იმპერიის დაცემის შემდეგ რეგიონში „ბარბაროსთა” შემოსევები დაიწყო და რომაულმა წეს-ჩვეულებებმა და კანონებმა არსებობა შეწყვიტა.
მეთორმეტე საუკუნეში ნაფიც მსაჯულთა სისტემის წარმოშობის პირველი ნიშანწყალი შეინიშნება 1166 წელს ბრიტანეთში ჰენრი მეორის მიერ გამოცემულ კანონის ძალის მქონე დეკრეტში კლერინდონის სასამართლო გარჩევის საქმეზე. სამეფო ედიქტი იუწყებოდა 12 კაციანი მსაჯულთა ჟიურის შექმნას, რომელშიც შევიდოდნენ გამორჩეული ადამიანები პატარა ქალაქებიდან თუ სოფლებიდან ისინი აუცილებლად უნდა ყოფილიყვნენ სამართლიანობის მოყვარე კარგი პატიოსანი ადამიანები და მათ პერიოდულად შეკრებდნენ იმ მიზნით, რომ გადაეცათ(მიეწოდებინათ) ინფორმაცია სამეფო მოსამართლეებისთვის მომხდარი ქურდობების, ყაჩაღობების, მკვლელობების და სხვა მძიმე დანაშაულების შესახებ, თავდაპირველად ინფორმაციების შეგროვების მიზნით შექმნილ ინსტიტუტს თანდათანობით მიენიჭა სხვა ფუნქციებიც, ისინი ჩართეს სამოქალაქო და სისხლის სამართლის საქმეების განხილვაში, მათ არ ავალდებულებდნენ მოეპოვებინათ დასაბუთებული არგუმენტების შემცველი ინფორმაცია და მათ ქონდათ უფლება საკუთარი ეჭვებიც, ვარაუდებიც მიეწოდებინათ სამეფო მოსამართლეებისთვის. განვითარების საწყის სტადიაზე მყოფი ეს ინსტიტუტი ფუნქციონირებდა როგორც საჯარო სადამკვირვებლო ორგანიზაცია რომელსაც მოფერებით ინგლისში საზოგადოების ელიტურ წრეებში მცველ(გუშაგ) ძაღლსაც ეძახდნენ და სხვა უამრავი მსგავსი მეტსახელებით მოიხსენიებდნენ. მისი ალტერნატიული სამართალდამცავი ორგანო არ იყო იმხანად დიდი ხნის მანძილზე, ამავდროულად ის საზოგადოების დაბალი ფენის წარმომადგენლებისთვის არცისე მისაღები ინსტიტუტი იყო და მას ეჭვის თვალით უყურებდნენ. ამ წლებში დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ ინგლისში საზოგადოების აზრს და სწორედ საზოგადოების სახელით გამოდიოდნენ ნაფიც მსაჯულები ეს ყველაფერი რა თქმა უნდა ფორმალურად. ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტი იყო შექმნილი საზოგადოებისთვის ამით მმართველ ელიტას უნდოდა ეჩვენებინა, რომ მათთვის პირად ინტერესებზე მაღლა ქვეყნის განვითარება და სამართლიანობის მოყვარული საზოგადოების შექმნა იყო. ჩვენ ამ წლებში უდანაშაულობის დამტკიცების ისეთ ხერხს, საშუალებას ვხვდებით ინგლისში როგორიცა წყლით გამოცდა ანუ ხელფეხ შებოჭილ ადამიანს ჩააგდებდნენ მდინარეში და თუ ბუნებრივი მიზიდულობის კანონზომიერების საწინააღმდეგოდ ადამიანს წყალი არ მიიღებდა არ მიიზიდავდა ფსკერისკენ მაშინ მას ღმერთი ეხმარებოდა ესეიგი ის იყო წმინდა, უდანაშაულო ადამიანი და მისი სამართალში მიცემა არ შეიძლებოდა მის სხეულს არ ეკარებოდა ეშმაკი ანუ ის არიყო დამნაშავე ამის მსგავსად ჯადოქრების და ქურდების გამოსააშკარავებლად იყენებდნენ გავარვარებულ ლითონზე გამოცდას, რომელსაც დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილს ადებდნენ ხელზე და თუ მას ჭრილობა მალე შეუხორცდებოდა ის არ იყო დამნაშავე, რადგან ვარაუდობდნენ, რომ ღმერთი ეხმარებოდა უდანაშაულოდ ეჭვმიტანილს განსაცდელის დაძლევაში, ეს იყო ორდალების კლასიკური მაგალითები, ასე გრძელდებოდა 1215 წლამდე მანამ სანამ რომის კათოლიკურმა ეკლესიამ არ აკრძალა ამგვარი მეთოდების გამოყენება. როგორც წესი ორდალების გაუქმება თანამედროვე იურისპრუდენციაში პოზიტიურ ნაბიჯად აღიქმება, რადგან ორდალებით სამართლიანობის დადგენა დიდ და საფუძვლიან ეჭვს იწვევს საზოგადოებაში. ის ნაფიც მსაჯულები ჟიურის წევრები რომლებიც გულგრილად ეკიდებოდნენ საქმეს და არ ასრულებდნენ მათდამი დაკისრებულ მოვალეობებს დაისაჯა ჰენრი მეორის მიერ მათ დაეკისრათ გადასახადები. ფუნქციები რომლებიც საწყის ეტაპზე ევალებოდათ ჟიურის წევრებს ხალხის თვალში აიგივებდა მათ მეფის ხმალთან, წესით ჟიური ეს იყო ჯგუფი უბრალო ადამიანებისა რომლებსაც გაცნობიერებული ქონდათ, რომ ისინი იყვნენ ხალხი რომლებსაც ევალებოდათ ბოროტმოქმედების იდენტიფიცირება და ბრალდების მხარდაჭერა. ადრეული ნიშანი ჟიურისა გახლავთ ეთლრედ ჳჳ-ის მიერ გამოცემული დეკრეტი 997 წელს ვანთეიჯთან რომელიც იყო დეინლოუს ნაწილი, სადაც ის თავის კონსულს ხვდებოდა, ეს დეკრეტი ეხებოდა საბაჟო და სავაჭრო ურთიერთობებს და ამ დეკრეტის თანახმად თორმეტი შეფიცული ადამიანი ანგლო-საქსური ინგლისის მეფის მიერ ბოძებული უფლების თანახმად ყველაფერს იღონებდა იმისთვის, რომ არცერთი უდანაშაულო ადამიანი არ დასჯილიყო და რომ არცერთი ადამიანის დასჯა არ მოხდებოდა დანაშაულის დასაფარავად. ასევე არსებობს სარწმუნო ცნობები იმის შესახებ, რომ 1066 წლამდე ნორმანდიაში არსებობდა ჟიურის მსგავსი ინსტიტუტი, კერძოდ მიწებთან დაკავშირებული დავების გადასაწყვეტად იკრიბებოდა კეთილშობილთა ჟიური. რათა ამ საკითხთან დაკავშირებით მსხვილ მიწათმფლობელ თავადებს მხოლოდ საკუთარი შეხედულებისამებრ არ გადაეწყვიტათ მსგავსი საქმეები. მეცამეტე მეთოთხმეტე საუკუნეებში ინგლისში დიდი ჟიურის შემადგენლობის ყველა წევრი ან მათი ნაწილი ესწრებოდა მცირე ჟიურის სხდომებს სადაც საქმეებს ძირითადად გამოსაცდელი ხასიათი ქონდა და შემდეგ პრაქტიკამ როგორც გვიჩვენა ეს პროცესები უმეტეს შემთხვევებში დიდი ჟიურის გადასაწყვეტი იყო იმიტომ, რომ არ მომხდარიყო ურთიერთ საწინააღმდეგო ჩვენებების მიცემა დიდი ჯიურის წევრები საწყის სტადიაზე უსმენდნენ საქმეს რაც ერთგვარად აადვილებდა პროცესს. ასეთი სახით ჟიურის ჭეშმარიტი ფუნქცია გამოჩნდა, მათ უნდა გადაეწყვიტათ სასამართლო გამოძიების მტკიცებულებები საკმარისი იყო თუ არა სასამართლო პროცესის დასაწყებად. ზუსტად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სამეფო მოსამართლეებს არ ქონდათ უფლება საქმე მოესმინათ დიდი ჟიურის ნებართვის გარეშე. ეს ჩაწერილი იყო თავისუფლების დიდ ქარტიაშიც თავად აზნაურობის მოთხოვნით, მათ სურდათ თავი დაეცვათ მეფე ჯონ უმიწაწყლოსგან, კერძოდ თავისუფლების დიდი ქარტია იყო შედეგი ინგლისის მეფის მიერ გატარებული არასწორი უაზრო საგარეო პოლიტიკის, უმძიმესი გადასახადების დაწესების და ინგლისის გაღატაკების, ამ ყველაფრით განცვიფრებულმა თავად-აზნაურობამ დაამარცხა ჯონ უმიწაწყლო და აიძულა მიეღო მათი მოთხოვნები ეს იყო მეორე უდიდესი მოვლენა რომელიც მოხდა 1215 წლის ივნისის თვეში. მაგნა ჩჰარტა (მაგნა ჩარტა ლიბერტატუმ), ანუ თავისუფლებათა დიდი ქარტიაში, ცალკეულ მუხლებში მოხსენიებული იყო ინგლისის სასამართლოს დამოუკიდებლობა და მიწათმფლობელთა უფლებები სამართლიან მართლმსაჯულებაზე. ქარტია ადგენდა, რომ ყოველი დიდგვაროვანი, თუ თავისუფალი ადამიანი უნდა განესაჯათ მის თანასწორთ, კანონიერად და თანაზომიერად. თუ პირველ ეტაპზე მსაჯულებს საქმის ცოდნის მიხედვით არჩევდნენ, შემდგომში თანდათანობით ჩამოყალიბდა პრინციპი, რომლის მიხედვითაც, მსაჯული საქმეში გარეული არ უნდა ყოფილიყო.
ფორმალიზმი და რეალიზმი მეთუთხმეტე საუკუნის
ინგლისურ სამართალში.
დაახლოებით ოცდაერთი წლის წინ შეერთებულ შტატებში სამართლის პროფესორმა ტომას რიიდ პოველმა თქვა: ,,თუ შენ ფიქრობ, რომ შეგიძლია იფიქრო საგნებზე ისე რომ არ მიაბა მას ნებისმიერი რამ რაც მის ჭეშმარიტად შეცნობაში შეგიშლის ხელს. ესე იგი შენ ფიქრობ სამართლებრივად სწორად ისე როგორც უნდა აზროვნებდეს იურისტი“. თუმცა ბევრი იურისტი ფიქრობს, რომ ის აზროვნებს სწორედ ასე სამართლებრივად გამართულად და ეს მათი სიამაყის საგანია, ყოველთვის როდი ხდება ამგვარად. პროფესორი პოველი დარწმუნებული იყო, რომ ესეთი აზროვნება არ უნდა იყოს კომპლიმენტების საგანი.
მოძრაობა სამართლებრივი რეალიზმი, რომელიც შეერთებული შტატების სამართლის სკოლებში გავრცელდა 1920-იან 1930-იან წლებში გვასწავლიდა, სხვადასხვა საგნებს შორის იურისტებმა უნდა დაინახონ რეალური დეტალური ურთიერთ დამოკიდებულება, ანუ ის რასაც ასე კარგად უვლიდა გვერდს იურიდიული ფორმალიზმი. ამან გამახსენა მე საგნები რომლებიც ერთმანეთთან განუყოფლად არის დაკავშირებული, ამასთან დაკავშირებით გავეცანი 1478 წლიდან 1482 წლამდე გაკეთებულ ათობით მოხსენებას, რომელიც იყო გაკეთებული ინგლისელი იურისტების და მოსამართლეების მიერ, რომლებმაც გამახსენეს ფორმალისტების და რეალისტების პოზიციები. თავს ვაძლევ უფლებას თავიდანვე ვთქვა, რომ ამერიკული რეალიზმი არ იყო გამოგონებული 1478 წელს ვესტმისტერის სააბატოში. მეთუთხმეტე საუკუნის საწყის წლებში ჩანს, რომ იურისტები და მოსამართლეები აქტიურად იყვნენ ჩართულნი პოლიტიკაში და მათ შორის იყო ცხარე კამათი ერთი ნაწილი მიიჩნევდა რომ მიღებული კანონები და სამართლებრივი აქტები არ იყო განკუთვნილი მთლიანად საზოგადოებისთვის და ის მხოლოდ საზოგადოების ელიტური ნაწილის ინტერესების დაცვას ემსახურებოდა. მეორე ნაწილი ჩვეულებების და კანონების საფუძველზე ბრალმდებელ ნაწილს ადანაშაულებდა უარგუმენტო ბრალდებების საფუძველზე ხალხის ემოციებით თამაშზე. ფრედერიკ უილიამ მეიტლანდმა ეს შემთხვევები განიხილა დეტალურად თავის კლასიკურ ნაშრომში ინგლისის სამართლის ისტორია 1898 წელს და მიიჩნია, რომ ეს იყო ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო რამ რაც კი არსებობდა აქამდე. მეიტლანდმა დააყენა საკითხი შუა საუკუნეების ინგლისის სამართალი ეს იყო საეკლესიო სამართლის სპეციალისტების(ეკლესიის) მიერ შეთხზული იდეა თუ ის იყო უფრო რომანულ-გერმანული სამართლის ოჯახის წევრი. აი ნაწყვეტი მისი ნაშრომიდან რომელიც ეხება მეთუთხმეტე საუკუნის მიწურულს ინგლისში არსებულ სიტუაციას: კორპორაცია არის უხილავი, ხელშეუხებელი, უკვდავი, ისინი ამხილო რამეში შეუძლებელია მათი დაკავება გამორიცხულია, მას არ შეუძლია იყოს მოღალატე, ეჭვი იმის შესახებ არის თუ არა ის ჭეშმარიტად სამართლიანი და ძალუძს თუ არა მას დანაშაულის ჩადენა ხალხს სულ ქონდა მაგრამ ეს იყო მხოლოდ ეჭვი(რომელიც თავს იჩენს მხოლოდ 1842 წელს). იყო თუ არა ის საზოგადოების პატივისცემისგან გარიყული, რეალურ ცხოვრებაში ამის დადგენა რთულია მაგრამ ჩანს, მას დიდი გავლენა ქონდა საზოგადოებისთვის საინტერესო ნებისმიერი საკითხის გადაწყვეტის პროცესში. ამ ადამიანებს სხვანაირადაც მოიხსენიებდნენ ინგლისში მათ გლეხები ეძახდნენ პერსონა ფიქტას რაც ნიშნავდა ამოუცნობ ფიქციურ ადამიანს. ჯონ ლონგბეინი ოქსფორდის უნივერსიტეტის პროფესორი თავის სამეცნიერო ნაშრომში შეჯიბრებითობა სისხლის სამართლის პროცესში პასუხს სცემს უმნიშვნელოვანეს კითხვაზე, რომელსაც ხშირად ჩვენ საკუთარ თავსაც ვუსვამთ. ,,რატომ ვაკეთებთ ჩვენ ამას ასეთი სახით?“ დაწყებული 1600 წლის მიწურულიდან ლონდონში ოლდ ბეილის სასამართლო შენობაში, მან მიაკვლია თანამედროვე სასამართლო შეჯიბრებითობის წარმოშობას მის სათავეებთან. მან წარმოგვიდგინა თუ როგორ გაშმაგებით ედავებოდნენ ერთმანეთს მხარეები სასამართლოში და თუ როგორი დომინანტი ფუნქცია ქონდა ადვოკატს ასევე მოსამართლეებიის როლი ისინი რეკომენდაციებს იძლეოდნენ მტკიცებულებების მოსაძიებლად რომელთაც პასუხი უნდა გაეცათ დასმულ კითხვებზე. მეთექვსმეტე საუკუნის სამეცნიერო ლიტერატურამ გვაჩვენა, რომ დაცვას სასამართლოში დიდი როლი ენიჭება მაგრამ მიუხედავად ამისა სისიხლის სამართლის დანაშაულში ბრალდებულთათვის აუცილებელი არ იყო ადვოკატის ყოლა. თუმცა რამდენადაც გასაკვირი არ უნდა იყოს, ადრეულ პერიოდში მათი არსებობა ისინი საკმაოდ გავრცელებულები იყვნენ და საკმაოდ ხშირად იყენებდნენ მათ სამართალდამრღვევები პასუხისმგებლობის ასაცილებლად. შესაძლებელია ლოგიკურად ეს აბსურდს გავდეს მაგრამ მაშინ მიაჩნდათ ადამიანს თუნდათს ბოროტმოქმედს ძალუძს ილაპარაკოს სიმართლე და შეუძლია ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა ისევე როგორც ეს შეუძლია გააკეთოს კვალიფიციურმა ადვოკატმა და ამიტომაც სავალდებულო ადვოკატის ყოლა პროცესზე არ იყო. მეთექვსმეტე საუკუნის სასამართლოებში პრაქტიკულად სრუ-
ლიად არ იყო არც პროკურორი და არც დამცველი ადვოკატი ამ სიტყვების თანამედროვე გაგებით იქ მხარეები ყოველგვარი წესების დაცვის გარეშე ეპაექრებოდნენ სასამართლო დარბაზში ერთმანეთს უხეშად და მტკიცებულებების გარეშე ადანაშაულებდნენ, ასე რომ დიდი ჯაფა ქონდათ იმ დროინდელ მოსამართლეებს და მსაჯულებს. სასამართლოზე ჟიური იჯდა და განსაზღვრავდა იყო თუ არა ჩადენილი დანაშაული, მოსამართლეები ცდილობდნენ სამართლებრივად განესაზღვრათ ზოგიერთი დანაშაული, მიუხედავად ამ თანამედროვე სასამართლოსთვის დამახასიათებელი ელემენტების არსებობისა მაშინ არ იყო განსაზღვრული ადვოკატის უფლებები და მეტიც არანაირი სამართლებრივი პრივილეგია არ ენიჭებოდათ მათ. მაგრამ ამ ადრეულ ეტაპზე თუნდაც მოსამართლეები ისევე როგორც დამცველები და ზოგიერთი მეცნიერები არ იყვნენ დარწმუნებული, რომ მიზანშეწონილი იყო შურისძიება სასამართლოს ხელმძღვანელობით სასამართლო დავის დროს. კერძო სასამართლო გამოძიების ჩატარების უფლების მინიჭება იყო სახიფათო, ზოგიერთი გამოცდა ჰგავდა სისხლიან შურისძიებას. სამართლიანობის უგულებელყოფა და მსჯავრდება ბოროტმოქმედების მიერ იყო დრაკონური სასჯელი. დრო განაჩენსა და მის შესრულებას შორის იყო ძაან მცირე და იქ რამის გასაჩივრებაზე საუბარიც ზედმეტი იყო. სასამართლო პროცესზე ჭეშმარიტების დადგენას დიდ ხანს არ ანდომებდნენ, დაახლოებით თხუთმეტი ოცი წუთი. ჟიური საერთოდ არ გადიოდა სათათბიროდ და კერძო პირები პროცესებზე თუ იყვნენ ძაან იშვიათად და ისიც მხოლოდ იმ შემთხვევებში თუ ისინი სასამართლოსთან დებდნენ დანაშაულის აღიარების გარიგებას. თითქმის ყველა შემთხვევაში მოპასუხე საუბრობდა თუ როგორ არ ქონდა მას სხვა გამოსავალი, დუმილის უფლების გამოყენების შესაძლებლობის არ არსებობა ამ სიტუაციას აუტანელს ხდიდა მოპასუხისთვის. თუ ის პასუხობდა კითხვებს მაშინ მას საკუთარი თავი მიყავდა დანაშაულის აღიარებამდე, ხოლო თუ არ უპასუხებდა მაშინ ბრალდება მაინც იმარჯვებდა რადგან ბრალდების შეკითხვები რჩებოდა პასუხ გაუცემელი. გარდა ამისა იმხანად პროკურორი ჩვენებებს ღებულობდა ბიბლიაზე ფიცის დადებით, რაც ერთგვარი ხერხი იყო რათა დაეზღვიათ თავი ცრუ ჩვენებებისგან. ეს გარკვეულ აღშფოთებას იწვევს თანამედროვე მწერლების ნაშრომებში, მათ მიაჩნიათ ურთიერთ ლანძღვა ბიბლიის მოშველიებით ულამაზოა. თანამედროვეები აღნიშნავენ ასევე ზოგიერთ უპირატესობას ბრალდებულისთვის. მაშინაც კი როცა ყველა მტკიცებულებები მიუთითებდნენ პირის ბრალეულობაზე ის ითვლებოდა უდანაშაულოდ სანამ არ გამოიტანდნენ გამამტყუნებელ განაჩენს, ფიქრობდნენ და ასაბუთობდნენ ამას იმ ხანად იმით, რომ ბედი უკუღმართია და ყოველ წამს შესაძლებელია ყველაფერი შეიცვალოს. მოსამართლე მაშინ გამოდიოდა როგორც დაცვის ისე ბრალდების ადვოკატი ის მიუთითებდა ამათუიმ მტკიცებულების მართებულობას და ასევე ერთგვარ კონტროლს უწევდა სასამართლო პროცესს ცდილობდა გარკვეული წესრიგი ყოფილიყო დარბაზში და შეენარჩუნებინა სადავეები. რაც ყველაზე აღსანიშნავია იმ პერიოდში გამამტყუნებელი განაჩენების რაოდენობა შეადგენდა მხოლოდ ორმოცდაათ პროცენტს რაც თუნდაც დღეს სამამგალითო იქნებოდა მსოფლიოს ნებისმიერი წარმატებული ქვეყნისთვის. 1730 წელს ბრიტანეთის პარლამენტმა მიიღო კანონპროექტი ჟიურის საქმიანობის უკეთესი რეგულირების შესახებ. კანონი ითვალისწინებდა, რომ იმ ხალხის სია ვინც იყო პასუხისმგებელი ჟიურის წევრების მომსახურებაზე უნდა გამოქვეყნებულიყო თითოეულ ოლქში და
ჟიურის წევრები უნდა დანიშნულიყვნენ სპეციალური შერჩევის წესის მიხედვით. ეს კანონპროექტი მიზნად ისახავდა მაშინ არსებული არასასურველი სიტუაციის გაუმჯობესებას, კერძოდ ჟიურის წევრობის მოვალეობას მაშინ ხშირად თავს არიდებდა მოსახლეობის საშუალო ფენის დიდი ნაწილი, ისინი ცდილობდნენ მოესყიდათ შერიფის ასისტენტი რომელსაც ევალებოდა ჟიურის წევრების სავარაუდო სიის მომზადება, რომელსაც შემდეგ გაცხრილავდნენ. აქტის უმთავრესი დანიშნულება იყო, სამართლებრივად ყოფილიყო განსაზღვრული შერიფის არჩევანი, ეს კანონმდებლის აზრით ხელს შეუწყობდა ჟიურის მიუკერძოებელი გადაწყვეტილების გამოტანაში. 1670 წელს ლონდონში გამართულმა სასამართლო პროცესმა უდიდესი გარდატეხა მოახდინა მართლმსაჯულებაში. ეს საქმე ისტორიაში შევიდა „ბუშელის საქმის” სახელით. ლონდონის სისხლის სამართლის სასამართლო ასამართლებდა უილიამ პენს და მის მეგობარს (უილიამ მედს) შეთქმულებაში მონაწილეობისათვის. როდესაც 12 ნაფიცმა მსაჯულმა უარი თქვა, დამნაშავეებად გამოეცხადებინა ბრალდებულები, ისინი ორი ღამით ჩაკეტეს საკვების, წყლისა და საპირფარეშოს გარეშე. მსაჯულებს ასევე მიუსაჯეს თავისუფლების აღკვეთა ჯარიმის გადახდამდე. ოთხმა მსაჯულმა ბუშელის მეთაურობით, რომელიც მთავარი მსაჯული იყო უარი განაცხადა ჯარიმის გადახდაზე და დაპატიმრება გაასაჩივრა, უმაღლეს ინსტანციაში, სადაც მთავარი მოსამართლე იყო სერ ჯონ ვოგანი, მან ამ საკითხზე მიიღო ისტორიული გადაწყვეტილება და დაადგინა, რომ არც ერთი ნაფიცი მსაჯული არ შეიძლებოდა დასჯილიყო თავისი ვერდიქტისათვის, მსაჯულებისადმი ესეთი დამოკიდებულება მეცხრამეტე საუკუნემდე ჩვეულებრივი მოვლენა იყო.
დღეს თანამედროვე მოსამართლეს არ შეუძლია მიუთითოს მსაჯულს, დამნაშავედ ცნოს ბრალდებული. იმ დროს კი მოსამართლისათვის ნებადართული იყო, მოეთხოვა მთავარი მსაჯულისათვის ხელახლა დაბრუნებოდა უდანაშაულობის ვერდიქტს, როცა, მაგალითად, ის მიიჩნევდა, რომ არსებობდა უდავო მტკიცებულება ბრალდებისათვის. ამგვარი გზით მოსამართლეს გააჩნდა კონტროლის გარკვეული მექანიზმი მტკიცებულებებზე, რომლებიც მსაჯულებს წარედგინებოდა. მეჩვიდმეტე საუკუნის მიწურულს ჟიური კარგავს ეგრეთწოდებულ ხმლის ფუნქციებს ის ასე ვთქვათ თმობს საკუთარ პოზიციებს და გადაიქცევა ერთგვარ დამცავ ფარად ბრალდებასა და დაცვას შორის ის ეხლა მათ შორის აღმართულია როგორც სამართლიანობისთვის მებრძოლი კედელი რომელსაც ეხლა ევალება მიკერძოებული ბრალდებისგან დაიცვას და უზრუნველყოს სამართლიანი სასამართლო ხელისუფლების განხორციელება ის ეხლა არ გამოდის მეფის ხმლის როლში და არ ევალება დამნაშავეების გამოაშკარავება, ბუშელის საქმე ამის ნათელი მაგალითია, უკვე შეიძლება ითქვას, რომ რეალურად მიმდინარეობს ბრძოლა სამართლიანობისთვის.
თანამედროვე მოსამართლის პირველი ნიშანწყალი გამოჩნდა 1696 წელს ინგლისური რევოლუციის შემდეგ, ორივე მხარე იყენებდა სასამართლოს რათა თავი დაეღწიათ შურისძიებისგან და პასუხისმგებლობისგან უფრო დავაზუსტებდი სასჯელისგან, ეს იყო ერთადერთი საშუალება რათა თავი აერიდებინათ სახელმწიფოს ღალატის ბრალდებისგან. დამფუძნებელმა მამებმა მხედველობაში მიიღეს და ინგლისის კონსტიტუციაში გაითვალისწინეს სახელმწიფო ღალატი ეს იყო ერთადერთი დანაშაული რომელზეც საუბრობდა კონსტიტუცია კონკრეტულად და რომლის შესახებ შემდეგ ინგლისის პარლამენტში მიიღეს სახელმწიფო აქტი სახელმწიფოს ღალატის სასამართლო საპროცესო საკითხებთან დაკავშირებით. ამ კანონმა შექმნა სამართლებრივი გარანტი დამცველებისთვის საქმის სასამართლო გარჩევისას, სასამართლო მსვლელობისას. ასევე მან შემოიღო მთელი რიგი ცვლილებები მაგალითად უდანაშაულობის პრეზუმცია და დამცველის მიერ საქმის მსვლელობისას მოითხოვა აუცილებლად სამართლებრივ საფუძვლებზე განეხორცებინა კლიენტის დაცვა, მეტიც ის ავალდებულებდა დამცველს ასე მოქცეულიყო, თუმცა ეს ცვლილებები ერთი შეხედვით იყო წინგადადგმული ნაბიჯი და მას მიღმა სხვა რამ იმალებოდა, კერძოდ საზოგადოება უკმაყოფილო იყო სამართლიანად რადგან ის ეხებოდა მხოლოდ თავადებს რამეთუ გლეხის მიერ ჩადენილი სახელმწიფოს ღალატი ძაან იშვიათი იყო ფაქტიურად არ არსებობდა ამის არც სურვილი და არც ბერკეტები. პრაკტიკულად ინგლისელი პარლამენტარები ღებულობდნენ ისეთ აქტებს და ისეთ უფლებებს ანიჭებდნენ საკუთარ თავს, რომ ჩვეულებრივ ინგლისელს საშუალო ფენის წარმომადგენელს არ ქონდა მსგავსი პრივილეგიებით სარგებლობის უფლება. თანამედროვე მკვლევარები აღნიშნავენ: ,,პარლამენტმა ბევრი რამ გააკეთა იმისთვის რათა აღმოეფხვრათ ის შეცდომები რომელსაც უშვებდნენ სასამართლოები, ბევრი აქტიც შეიცვალა მაგრამ არაფერი გაუკეთებიათ მთლიანად სისტემის შესაცვლელად, ნათელი იყო წარმოუდგენლად განსაცვიფრებელი სიტუაცია სასამართლო პროცესებზე ფეხ ქვეშ იყო გათელილი საშუალო ფენის ღარიბი მოსახლეობის უფლებები.“ მიუხედავად ყველაფრისა შეიძლება ითქვას საფუძველი იქნა ჩაყრილი თანამედროვე სასამართლო სისტემისთვის თავისი ადვოკატებით, დამცველებით, ნაფიც მსაჯულებით, სასამართლო საპროცესო წესებით და კანონით გაწერილი მტკიცების ტვირთით. ისე როგორც მაშინ ყველა ახალი პროკურორი იტყოდა: ,,შენ დასაცავად შეიძლება დაგჭირდეს თითოეული ინჩის გავლა, ჩვენთვის პროცესზე მანძილის საზომ ერთეულად მილიც საკმარისიაო“ ანუ ეს ცალსახად მიუთითებს იმაზე, რომ პროკურორს ქონდა პრივილეგია ანუ მისთვის პროცესის მოგება უფრო ადვილი იყო ვიდრე სხვებისთვის რადგან ხშირად ბრალდებას ზურგს უმაგრებდა სახელმწიფო ინტერესები, ამას კი პროცესზე ხშირად გადამწყვეტი მნიშვნელობა ქონდა. მთავრების მიერ შემოღებულ იქნა სამეფო დამცველის(კონსულის) ინსტიტუტი რომლებმაც ერთგვარი დილემური სიტუაცია შექმნეს სასამართლო პროცესებზე, ისინი აქამდე არ იყვნენ ჩვეული ყველა სისხლის სამართლის პროცესში მონაწილეობას. მოსამართლეები ტრადიციულად იყვნენ პროცესებზე როგორც ჩვეულებრივი მოსამართლეები, ასევე იყვნენ ფსევდო დამცველი კონსული მოსამართლეები, რომლებიც იმხანად მონაწილეობას ღებულობდნენ დაცვის მხარის მოწმეების დაკითხვაშიც. მიუხედავად იმისა, რომ მკითხველისთვის საინტერესოა, დეტალურად არ ვისაუბრებ ისეთ საკითხებზე რომლებიც შორს წაგვიყვანენ თემისგან, თუმცა ეს ყველაფერი მჭიდრო კავშირშია ჟიურის, ნაფიც მსაჯულების მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებებთან ამ ინსტიტუტის განვითარებასთან დაკავშირებულ პრობლემებთან, მაინც მიზანშეწონილად არ მიმაჩნია მათზე დაწვრილებით საუბარი, რადგან არ მინდა უმთავრესი საკითხი დაიკარგოს ამ ინფორმაციულ ოკეანეში, ვეცდები კონკრეტულ პრობლემებზე გავამახვილო თქვენი ყურადღება და წამოვჭრი მხოლოდ იმ საკითხებს, რომლებიც ჩემი აზრით მნიშვნელოვანია და საჭიროა ამ ინსტიტუტის არსში ჩასაწვდომად და მისი სამართლებრივი დანიშნულების გასაგებად. მეთვრამეტე საუკუნის ინგლისში
ფუნქციონირებდა 23 კაციანი დიდი ჟიური რომელიც არამარტო ფარულად ახორციელებდა საქმიანობას, არამედ საკუთარ შეხედულებებზე დაყრდნობით ბრალს სდებდა დამნაშავეებს ამათუიმ დანაშაულის ჩადენაში პროკურორის რეკომენდაციით, აქ შეიძლება ითქვას რომ უკვე არავის ახსოვს თავისუფლების დიდი ქარტია და უპირატესობა სამართლიანობაზე კვლავ კეთილშობილებმა მოიპოვეს ასე გრძელდებოდა მეჩვიდმეტე საუკუნის ბოლოდან 1972 წლამდე ანუ მანამ სანამ არ გაუქმდა ასიზების სასამართლო (ჩოურტს ოფ ასსიზეს), რომელიც წარმოადგენდა პერიოდულ, სისხლის სამართლის საქმეთა განმხილველ სასამართლოს ინგლისსა და უელსში. სასამართლოების შესახებ 1971 წლის აქტის თანახმად, ასიზების სასამართლო კვარტალური სხდომების სასამართლოსთან (჻უარტერ შესსიონს) ერთად გაუქმდა და იგი ჩაანაცვლა მუდმივმოქმედმა გვირგვინის სასამართლომ (ჩროწნ ჩოურტ), რომელსაც უკვე შეეძლო მძიმე კატეგორიის სისხლის სამართლის საქმეთა განხილვაც.
ნაფიც მსაჯულების განხილვა როგორც უბრალო ხალხის შემავიწრო-ვებლებისგან დამცავი ადამიანთა ჯგუფისა უკავშირდება კოლონიალისტური ინგლისის ეპოქას, როცა ამერიკელები ხშირად ქირაობდნენ თორმეტ კაციან მსაჯულებს რათა გამოეაშკარავებინათ კოლონიალისტების მიერ ჩადენილი დანაშაულები ისინი ამზადებდნენ სპეციალურ რაპორტებს რომლებშიც ხდებოდა ჯარისკაცების მიერ ჩადენილი დანაშაულების აღნიშვნა, რომლებსაც შემდეგ ამხელდნენ მართლმსაჯულების წინაშე, ეს რაპორტები დიდ როლს თამაშობდნენ კოლონიალურ ინგლისთან პოლიტიკურ ურთიერთობებში. ასე მოხდა ის ფაქტი, რომ ამერიკის კონსტიტუციის არქიტექტორებმა გადაწყვიტეს მეხუთე შესწორებაში საკუთარი სამუდამო ადგილი მიენიჭებინათ ადამიანის ისეთი უფლებისთვის როგორიცაა თანასწორობის უფლება იქ ეწერა, რომ ამიერიდან არცერთი ადამიანი არ დაისჯებოდა დანაშაულისთვის ნაფიც მსაჯულთა საბრალდებო აქტის გარეშე და ეს მოქმედებდა საზოგადოების ნებისმიერი ფენის წარმომადგენელზე განურ- ჩევლად მისი მატერიალური მდგომარეობისა. პუნქტი დიდი ჟიურის შესახებ მოითხოვდა, რომ ყველა დიდი სასამართლო გარჩევა მნიშვნელოვან დანაშაულებზე მომხდარიყო მათი საბრალდებო აქტის მეშვეობით მაგრამ ეს არიყო ბრალდების ერთადერთი ინსტრუმენტი. უზენაესი სასამართლო თვლიდა, რომ სახელმწიფო არ იყო ვალდებული კონსტიტუციის მიხედვით გამოეყენებინა დიდი ჟიურის აქტი(რეპორტი) თუ არსებობდა სხვა საშუალებები ბრალდების მხარის მიერ რომლებიც წარმოდგენილი იქნებოდა სასამართლოს წინასწარ მოსმენამდე. ესე იყო მაგალითად იმ პერიოდში კალიფორნიაში. მიუხედავად ამისა 19 შტატი მოითხოვს საბრალდებო აქტით მოხდეს ბრალდების განხორციელება 23 შტატი მოითხოვს მის გამოყენებას მხოლოდ სიკვდილით დასჯად დანაშაულებრივ ქმე-
დებებზე და უმრავლესობა 30 შტატი იყენებს მას როგორც დამატებით საშუალებას. თანამედროვე დიდი ჟიური საერთოდ კლასიფიცირდება როგორც ბრალდების გამომძიებელი ან წარმომდგენი. გამოძიების წარმოდგენას დიდი ჟიური ახორციელებს მტკიცებულებების განხილვით და დანაშაულის ფორმულირებით იმ საქმეებზე რომლებზეც როგორც წესი უკვე განხორციელდა დაკავება(დაპატიმრება). ბრალდების წარმომდგენი ჟიურის ფუნქციები ჰგავს გამომძიებელი ჟიურის ფუნქციებს თუმცა მათ ევალებათ ასევე მოწმეების მოძიება კონკრეტულ საქმეებზე, ეს იმიტომ რომ მართლწესრიგის დამყარება იმდენად გრანდიოზული პრობლემაა მას მარტო სამართალდამცავები ვერ უმკლავდებიან. ცენტრალური ფუნქცია და საქმიანობის ძირითადი სფერო საგამოძიებო ჟიურისა არის სამთავრობო კორუფცია, ორგანიზებული დანაშაული და თეთრ საყელოიანების დანაშაული. მაგრამ მოთხოვნა საგამოძიებო ფუნქციები დიდი ჟიურის გამოყენებულიყო არატრადიციული დანაშაულების გასახსნელად ჩანს მისი შექმნის საწყის პერიოდში. გარკვეული შემთხვევების დროს ახლანდელ დიდ ჟიურის ბრალდების წარდგენა შეუძლია მისი საგამოძიებო ფუნქციების განხორციელების შედეგად, მსჯელობა კი ჟიურის ნაფიც მსაჯულების გადაწყვეტილებებში მიყვება და ემყარება წარდგენილ ბრალდებას უმთავრესი ფუნქცია არის შემთხვევის, ფაქტების შემოწმება ცდებზე, ვარაუდებზე, შეხედულებებზე დაყრდნობით. თომას ჯეფერსონი ჟიურის შესახებ ამბობდა: ,,მიმაჩნია ჟიური პროცესზე ეს არის ადამიანების მიერ მოფიქრებული ღუზა, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელია ხელისუფლება იძულებული გახდეს ყოველგვარი გადახვევების გარეშე მიჰყვეს იმ პრინცპებს რომლებიც გათვალისწინებულია კონსტიტუციის მიერ ხალხისთვის, მაგრამ ბრიტანეთის მიერ ხშირად უცერემონიოდ ხდება ამ ინსტიტუტის დანერგვა, რათა მათ მიერ უზრუნველყოფილ იქნას მათთვის სასურველი გადაწყვეტილებების მიღება, ვგონებ ამის საპირისპირო შედეგს მიაღწევენ ისინი“. ისტორიის სახელმძღვანელოებში ჯონ პიტერ ზენგერის პროცესის შესახებ ბევრს საუბრობენ ის გახდა ამერიკაში პრესის თავისუფლების ნიშანი და ამ პროცესზე აშკარად გამართლდა ჯეფერსონის ვარაუდი, 1735 წლის 4 აგვისტოს ნიუ იორკში ზენგერის პროცესზე მიუხედავად იმისა, რომ ზენგერს ბრალი ედებოდა ბრიტანეთის სამეფო ტახტის სახელით ყველასგან მოძულებული მეფის გუბერნატორის - კოსბის წინააღმდეგ მეამბოხე და ცილისმწამებლური სულისკვეთების სტატიის ნიუ-იორკის ჟურნალში გამოქვეყნება. ბრიტანული სასამართლოს მოხელეები შეეცადნენ, რომ ნაფიც მსაჯულთა ჟიურიში შეეყვანათ კოსბის მომხრენი, მაგრამ ბრალდებულის დამცველმა – ცნობილმა ადვოკატმა ფილადელ-ფიიდან ენდრიუ ჰამილტონმა მოახერხა ამგვარ მსაჯულთა აცილება. ხელახლა ფორმირებული შემადგენლობის ზოგიერთი წევრი კი უკვე ანტიბრიტანული განწყობისა აღმოჩნდა. შხდომაზე ადვოკატს არ მისცეს მოწმეების წარდგენის ნება, რომ მათ დაედასტურებინათ ბრალდებულის ნათქვამის ჭეშმარიტება. ამის შემდეგ ჰამილტონმა მსაჯულებს შემდეგი სიტყვებით მიმართა: „ეს პროცესი არ ეხება მხოლოდ ჟურნალისტს, ან ნიუ-იორკის ჟურნალს. ამ პროცესის შედეგებმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს ყველა თავისუფალ მოქლაქეზე, რომელიც ბრიტანული მმართველობის ქვეშ ცხოვრობს ამერიკის კონტინენტზე. საქმე ეხება უფრო მეტს, საქმე ეხება თავისუფლებას.” ნაფიცმა მსაჯულებმა გაამართლეს ზენგერი, ხოლო პროცესის შესახებ ცნობები ყველა კოლონიასა და ინგლისში გავრცელდა. ამ პრეცედენტს მოჰყვა სხვა გამამართლებელი ვერდიქტები ისეთი კატეგორიის საქმეებზეც, როგორიცაა გადასახადებთან დაკავშირებული საქმეები, გაქცეული მონების მიმართ აღძრული საქმეები (ჩრდილოეთ შტატებში) და ასე შემდეგ. ასეთი საქმეების განსჯა დიდი პრობლემებთან იყო დაკავშირებული მხარეები აშკარად მანიპულირებდნენ პრესის დახმარებით საზოგადოების აზრზე და პრობლემებს უქმნიდნენ ნაფიც მსაჯულებს, ჟიურის წევრებს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საერთოდ სამართალმცოდნეების უმრავლესობის აზრით პრესის მიერ საქმის ზედმეტად აჟიტირება ხელს უშლის სამართლიანი სასამართლო გადაწყვეტილების მიღებას რომელსაც მეც ვეთანხმები.
მეცხრამეტე საუკუნე, სოციალური და პოლიტიკური
განვითარება და ამერიკული ჟიური.
მეცხრამეტე საუკუნის სასამართლოებში, ჟიური მეტწილად გამოიყენება სამართლიანობის დასადგენად როგორც სისხლი ასევე სამოქალაქო სამართლის საქმეების განხილვისას, როგორც მე ეს უკვე ზემოთ ერთხელ აღვნიშნე. ერთგვაროვნების და უეჭველობის (შეუვალობის) აუცილებლობამ ბიძგი მისცა, ცვლილებების საჭიროებას სამოქალაქო ჟიურიში. მეცხრამეტე საუკუნის ემერჯენტული კაპიტალისტური ეკონომიკისთვის აუცილებელი იყო პროგნოზირებადი და თანაბარზომიერი სამართლის არსებობა. იუსტიციის განსხვავებული სტანდარტების და ცვალებადი წევრებისგან შემდგარი ჟიური არ იყო სანდო თანმიმდევრული და თანაბარზომიერი ბიზნესის წარმოების და ურთიერთკავშირების რეგულირებისთვის. მოსამართლეები, რომლებსაც ქონდათ უკეთესი გამოცდილება, ვიდრე მათ კოლონიალურ და რევოლუციურ კოლეგებს. რომლებიც ისწრაფოდენ თანამდებობის შესანარჩუნებლად დიდი ხნის მანძილზე, განსხვავებით ჟიურისგან და რომლებიც უფრო მეტად იყვნენ აღტაცებული პრეცედენტებით, შესაძლებელი იყო ჩათვლილიყო უფრო პროგნოზირებადი სამოქალაქო სამართლის სახედ, რის მეშვეობითაც გაუმჯობესებული იქნებოდა ეკონომიკური ურთიერთობების წარმოება. უკმაყოფილო ხალხი განსაკუ-თრებით კი ბიზნესმენები სიხარულით შეხვდნენ სამართლიანობის განსაზღვრის ძალის ჟიურისგან მოსამართლეებისთვის გადაცემის პროცესს. ეს იყო თავად მოსამართლეების მიერ ინიცირებული და განხორციელებული პროცესი. უშუალო ვერდიქტი გადაიქცა მოსამართლეების ფავორიტ მექანიზმად რომლის მეშვეობითაც წაართვეს სამოქალაქო ჟიურის სამართალო ხელისუფლება. მასაჩუსეტის უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა უშუალო ვერდიქტი ბრალდებულისთვის, ის აცხადებს როცა რთულია საკითხის უდაოდ გადაწყვეტა, მაშინ ჟიური უნდა იქნას მოწვეული ჭეშმარიტების დასადგენად. ამის შედეგი ისიც იყო, რომ მკაფიოდ იქნა განსაზღვრული მოსამართლის და ჟიურის ფუნქციები. უშუალო ვერდიქტმა სინამდვილეში მოსამართლეს მისცა ფაქტის გადაწყვეტის უფლება. აქედან მოყოლებული ის განსაზღვრავს ასე თუ ისე ჟიურის მონაწილეობის საკითხს ფაქტობრივი გარემოებების საფუძველზე, განსაზღვრავს როგორ იქნება საქმე უკეთესად გადაწყვეტილი. პროცესებზე მოსამართლეები ასევე სულ ოფრო და უფრო მეტად იხმარიებდნენ სპეციალურ ვერდიქტებს, რომლის საშუალებითაც გარკვეულ ზღვრებს უწესებდნენ სამოქალაქო ჟიურის როცა ისინი ეძებდნენ ფაქტებს. ამ მექანიზმმა მოსამართლეებს უფლება მისცა შეეღწიათ ჟიურის სპეციალურ ფაქტების აღმომჩენ აქტებში. უფრო მეტი წინააღმდეგობა შეხვდა ჟიურისთვის გადაცემულ კრიმინალურ საქმეებში სამართლიანობის დადგენის უფლებას. საუკუნის საწყის წლებში უმეტესობა შტატებში სასამართლოებმა მიიღეს კოლონიალურ-რევოლუციური ჟიურის კანონები სამართლიანობის საკითხების გადასაწყვეტად. საუკუნის მიწურულს კი სულ უფრო და უფრო მეტი შტატი მოითხოვდა სასამართლო ძალაუფლების მოსამართლეებისთვის გადაცემას. იყო მოთხოვნა რომ ამერიკის სამოქალაქო ომამდელი პრეცედენტული კანონმდებლობის რეფორმირება მომხდარიყო ამ იდეის ბურჯი და სულის ჩამდგმელი გახლდათ ლენუელ შოუ, მასაჩუსეტის უზენაესი სასამართლოს ხელმძღვანელი. შოუ მტკიცედ უარყოფდა ჟიურის უფლებებს გადაეწყვიტა სამართალი და ასაბუთებდა რომ უდაოდ აუცილებელი იყო ასეთი საკითხების გადასაწყვეტა მოსამართლეების ჩართვა. შოუს მოსაზრების ოპონენტმა პორტერმა შეაგულიანა მასაჩუსეტის კონსტიტუციური კონვენციის 1853 წლის დელეგატები რათა წამოეყენებინათ კონსტიტუციური შესწორების წინადადება რომელიც თავიდან ბოლომდე იყო პორტერის მიერ მართული და მიზნად ისახავდა კრიმინალური საქმეების განხილვისას ჟიურისთვის თავისი ძალაუფლების დაბრუნებას. პორტერის არგუმენტის მხარდამჭერებმა მოამზადეს კონსტიტუციური შესწორება რომელიც იყო სუსტად შენიღბული მცდელობა რათა ჩვეულებითი სამართლის მომხრეების და შოუს მოსაზრების მიმდევრების იდეებისგან მიეღოთ ერთგვარი ნაზავი, რომელიც ორივე მხარისთვის იქნებოდა მისაღები. მეცხრამეტე საუკუნეში ნაფიც მსაჯულებმა გარკვეული ძალაუფლება მიიღეს მიუხედავად მოსამართლეების მიერ განხორციელებული ექსპანსიისა, რამეთუ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებმა, კანონმდებლებმა და კონსტიტუციის შემქმნელებმა დაიწყეს პროცესზე მოსამართლეების უფლებების შეკვეცა, კერძოდ მათ არ ქონდათ უფლება მტკიცების პროცესში გაეკეთებინათ კომენტარები.
მეცხრამეტე საუკუნის ჟიურიმ განიცადა არამარტო ძალაუფლების, არამედ წლების მანძილზე ჩამოყალიბებული იმიჯის, სანდოობის დაკარგვა. კრიტიკოსებმა დააყენეს საკითხი ჟიურის კომპეტენტურობის შესახებ და აცხადებდნენ, რომ მათი გადაწყვეტილებები ხშირ შემთხვევებში იყო საეჭვო და მცდარი, განსაკუთრებით კი ეს ხდებოდა ნიუ-იორკში. ჟიურის იმხანად შეიძლება ითქვას კრიტიკის ქარცეცხლში ატარებდნენ კრიტიკოსები აცხადებდნენ, რომ ისინი არაკომპეტენტურნი და დაუდევარნი იყვნენ რკინიგზის მშენებლების მსგავსად. ეს სულ უფრო და უფრო ემსგავსებოდა ჟიურის გასამართლების პროცესის დასაწყისს, რომელსაც ერთხელ და სამუდამოდ უნდა გადაეწყვიტა მისი არსებობა არ არსებობის საკითხი. ჟიურით უკმაყოფილებას არამარტო ამერიკა არამედ ყველა გამოთქვამდა, მაგრამ ეს განსაკუთრებით იყო გამძაფრებული შტატებში. ნიდერლანდებმა 1812 წელს საფრანგეთისგან გადაიღო ჟიური, მაგრამ უარი თქვა მასზე 1813 წელს და არც არასდროს უნანია. ფ. კლერკი წერდა: ,,საგნებს თავისი სახელი უნდა დაერქვას: ჟიურის შემოღება მარცხით დამთავრდა“. ვინაიდან ეშევენაჟის სისტემა მთლიანად ცვლის ჟიურის. საბოლოოდ ჟიური ნაპირს გადმოსული მდინარის მსგავსად ჩვეულ კალაპოტს დაუბრუნდა – თავის პირვანდელ ტერიტორიას: ინგლისს, კანადას, აშშ-ს, ავსტრალიას და ახალზელანდიას. საწყის ეტაპზე რეფორმების დაკანონება შეიცავდა სასამართლო დევნასთან ერთად ოდნავ კატეგორიულ კამათს, იმ საკითხთან დაკავშირებით, რომ ჯერ კიდევ არასაკმარისად იყო გამოსწორებული უთანასწორობა დაცვასა და ბრალდებას შორის ეს იყო მეტად მძიმე პროცესი. 1884 წელს, უილიამ ჰოვარდ ტაფტი ასაბუთებდა, რომ ოჰაიოს კანონი, რომელმაც მიცა დაცვას 23 უაპელაციო(კატეგორიული) ცდის უფლება და ბრალდებას მხოლოდ 2, ,,იყო შეღავათი მოპასუხის ადვოკატისთვის, რომელიც მას საშუალებას აძლევდა ნაფიც მსაჯულთა სიებიდან გაერიცხა ყველა ის პირი ვისაც მიიჩნევდა ბრალდების მიმართ კეთილგანწყობილად მიკერძოებულად.“ ზოგიერთმა შტატმა მათ შორის ნიუჯერსმა და ნიუიორკმა მხარი დაუჭირა ამ რეფორმას, მაგრამ უმეტესობა შტატებისა წინააღმდეგი იყო. ამან დაცვას მისცა საშუალება ყოველგვარი თავის გამართლების უფლების მინიჭების გარეშე ჩამოეცილებინა თითოეული ნაფიც-მსაჯული, რომელიც არ მოეწონებოდა. მეოცე საუკუნემ გვიჩვენა, ახალი ალტერნატიული გზები, რომლებიც ცვლიდნენ ჟიურის სისხლის სამართლის საქმეების განხილვისას. დაახლოებით 1960 წელს, ყველა შტატმა უკვე როგორც ფედერალურმა მთავრობამ ბრადებულ მხარეს უფლება მისცა უარი ეთქვა ნაფიც-მსაჯულთა პროცესზე და მათ ნაცვლად მისცა მათ საშუალება აერჩიათ მოსამართლეების სასამართლო. ამ მეთოდს დახმარებისთვის მიმართავდნენ და სულ უფრო მეტად იყენებდნენ სხვადასხვა შტატები ისინი ერთმანეთს უზიარებდნენ ამ გამოცდილებას და არამარტო ისინი ბევრმა ქვეყანამ მოიშველია ეს მოდელი, რამაც მრავალმნიშვნელოვნად შეასუსტა ჟიურის პოზიციები.
თანამედროვე კრიტიკოსები ასაბუთებდნენ, რომ ჟიურის წევრები სისხლის სამართლის საქმეებზე კვლავაც არაკომპეტენტურები იყვნენ. ისინი აცხადებდნენ, რომ ჟიური პროცესებზე გამოდიოდა წინასწარ არაკეთილგანწყობილი დამნაშავეების მიმართ და ეს წინააღმდეგობაში მოდიოდა სამართლიანი სასამართლოს პრინციპებთან. მეოცე საუკუნის ჟიურის ქომაგები თანხმდებობდნენ იმ საკითხზე, რომ ჟიურის ამ მხრივ პრობლემები მართლაც ქონდა და ეს დიდად აკნინებდა მის როლს საზოგადოების თვალში. ამ პაექრობამ ჟიურისთან ჩვეულებრივ შეასრულა პოზიტიური როლი და მიგვიყვანა გონივრულ, ეფექტურ და ლოგიკურ შედეგამდე ჟიური საკითხის უმტკივნეულოდ გადაჭრას ცდილობდა და პროცესებზე უკვე აშკარა იყო მათი მოზომილი პოზიცია, ისინი უკვე ცდილობდნენ მოსამართლეების მსგავსად წინასწარ არ ყოფილიყვნენ ცუდად განწყობილნი ბოროტმოქმედების მიმართ და საერთოდ ცდილობდნენ დაყრდნობოდნენ ფაქტებს და არა წინასწარ ჩამოყალიბებულ შეხედულებებს. ამასთან ერთად იყო დადგენილი ჟიურის ეგრეთწოდებული ნულიფიცირება ეს მაშინ ხდებოდა როდესაც ჟიურის დასკვნები წინააღმდეგობაში მოდიოდა კანონთან და მოსამართლის ინსტრუქციებთან, პრაქტიკაში მას იმდენად ხშირად იყენებდნენ საწყის პერიოდში, რომ ასეთი ხუმრობაც კი გავრცელდა ჟიურის დადგენილებებზე უფრო მეტი მათი ნულიფიცირების შემთხვევები არისო. რაც მთავარია ეს ძალიან კარგად მუშაობდა უკეთ ვიდრე სხვა უკმეხი გადაწყვეტილებები, რომლებიც ჟიურის დისკრედიტაციას ისახავდნენ მიზნად.
სამოქალაქო ჟიური როგორც წესი აგრძელებდა ტრადიციას და კვლავაც იყო კრიტიკის საგანი, მიუხედავად არაერთი რეფორმების მცდელობისა ის მაინც თმობდა პოზიციებს. გამოჩენილი სამართალმცოდნეები როგორებიც იყვნენ ჟერომ ფრანკი, ერვინ გრისვოლდი და უორენ ბურგერ მოითხოვდნენ სამოქალაქო ჟიურის გაუქმებას. 1930-იან წლებში სამოქალაქო საქმეების მხოლოდ 4 პროცენტში იქნა ჟიური ჩართული და როგორც ჩვეულებრივ უმეტესობა პროცესებში ჟიურის ძალიან გაუჭირდა მონაწილეობის მიღება ისე, რომ ეს არ ყოფილიყო რაგაც სირთულეებთან დაკავშირებით, მათთვის ძაან რთული იყო სამოქალაქო დავების გადაწყვეტა, აქ საუბარია 1919-1932 წლებში განხილულ 23,000-ზე მეტ საქმეზე ამერიკის შეერთებულ შტატებში. იელის უნივერსიტეტის სამართლის სკოლის პროფესორები ასკვნიდნენ, რომ სამოქალაქო ჟიური არ იყო კომპეტენტური და პროცესები მათი მეშვეობით იყო დაკავშირებული გარკვეულ სირთულეებთან, რომლებზეც უკვე ერთხელ ზემოთ მქონდა საუბარი, ასევე საჭირო იყო ზედმეტი ხარჯები და დიდი დრო მათ მეშვეობით საქმის გადასაწყვეტად. ზოგიერთი კრიტიკოსი აცხადებდა, რომ იელის უნივერსიტეტის პროფესორების დასკვნები არასაიმედო იყო და 1950-იან წლებში ჩიკაგოს უნივერსიტეტის ჟიურის პროექტს მოყავდა ახალი არგუმენტები, რომლის მეშვეობითაც ხდებოდა სამოქალაქო ჟიურის პრესტიჟის აღდგენა და ასაბუთებდნენ, რომ სამოქალაქო ჟიური ეს არის შეუცვლელი ინსტიტუტი. რათქმა უნდა დებატები გრძელდებოდა სამოქალაქო ჟიურის საჭიროების შესახებ, ბევრი წარმოსადეგი სწავლული ასაბუთებდა, რომ ეს ინსტიტუტი კვლავაც კარგად მუშაობდა, ზომეირად კაზუსების, ქეისების დიდ ნაწილში მის მეშვეობით კვლავ ხდებოდა სამართლებრივად და ფაქტობრივად კომპლექსური საკითხების გადაწყვეტა. სამოქალაქო ჟიურის დამცველები აცხადებდნენ, რომ ცილისმწამებლების მოსაზრებები ჟიურის დრომოჭმულობის, მისი პრაქტიკულად გამოუსადეგრობის, სიძვირის და გაჭიანურებული პროცესების შესახებ იყო მხოლოდ გაზვიადებული საფუძველს მოკლებული არგუმენტები და მათ არავითარი საერთო არ ქონდათ რეალურ მდგომარეობასთან, სადაც ჟიური სრულფასოვნად, არგუმენტირებულად და სამართლიანად წყვეტდა საქმეებს. ქალებს 1898 წლამდე ჟიურის წევრობის უფლება არ ქონდათ, იუტა იყო პირველი
შტატი, რომელმაც ჟიურის წევრებად ყოფნის უფლება ქალებსაც მისცა. 1920 წელს კანონპროექტი შეიქმნა და მიენიჭათ ქალებს ჟიურის წევრობის უფლება, მაგრამ ეს დიდხანს იყო მხოლოდ ფორმალობა და რეალურად ქალები ამ უფლებით არ სარგებლობდნენ. ქალებისთვის ამ უფლების მინიჭებას რამოდენიმე შტატი დადებითად შეხვდა. მაშასადამე ჟიური გადამეტებულად შედგებოდა მხოლოდ მამაკაცებისგან და ეს მდგომარეობა გრძელდებოდა დაახლოებით 1975 წლამდე, საუბარია კეისზე ბილლყ ჟ. თაყლორ ვ. ლოუისიანა, სადაც 1961 წლის კეისი იქნა მოშველიებული ჰოყტ ვ. ფლორიდა და დადგინდა, რომ ქალებს უფლება ქონდათ ჟიურის წევრები ყოფილიყვნენ. ასევე მინდა მოვიყვანო ორი საინტერესო მაგალითი აპელაციის წარდგენაში კვალიფიციური სამოქალაქო პირების მონაწილეობისა. ნიდერლანდებში 1975 წლის 10 დეკემბრის კანონით შეიქმნა არნჰემში არსებული სპეციალური პალატა, რომელიც განიხილავს სისხლის სამართლის სასჯელის აღსრულების ღონისძიებასთან დაკავშირებულ საჩივრებს. სასამართლოს წევრები არიან ერთი პროფესიონალი მოსამართლე და ხუთი წლის ვადით დანიშნული ორი ექსპერტი, ფსიქიატრი ან ფსიქოლოგი. ეს დებულება იმით არის აღსანიშნავი, რომ ნიდერლანდური სამართალი გამორიცხავს ეშევენთა მონაწილეობის პრინციპს. ნორდიული ქვეყნები უფრო შორს წავიდნენ და სასამართლოს ექსპერტები ჩართეს სხვადასხვა სფეროებში. ეკონომიკური დანაშაულების განმხილველ შვედურ ტრიბუნალებში დამხმარე ექსპერტი მოსამართლეა. ნორვეგიაში სასამართლოს თავმჯდომარეს მხარეთა მოთხოვნით ან ოფიციალურად შეუძლია დამხმარე მოსამართლედ აიყვანოს ექსპერტი კომერციის, მეწარმეობის ან მშენებლობის სფეროში. ძნელი წარმოსადგენია ამგვარი წესის არსებობა სხვა ქვეყნებში და იმის გადაჭრით თქმაც, რომ ეს ყველგან პოზიტიურ შედეგებს გამოიღებს არ შეიძლება. მაგრამ ხხჳ საუკუნეში იმდენად დიდ განვითარების დონეს მიაღწია ადამიანმა, რომ რეალურად დანაშაულის გახსნა დიდ პროფესიონალიზმს მოითხოვს, ჩვენ დღეს ვხვდებით ისეთ ფაქტებსაც, რომ ადგილობრივ დონეზე სამართლიანობის დადგენა პრაქტიკულად ძნელად მისაღწევია და ჭეშმარიტების დასადგენად იქმნება საერთაშორისო სასამართლოები, მიმდინარეობს გლობალიზაციის პროცესი და აქ უკვე აუცილებლობას წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს შექმნა. ხხჳ საუკუნეში მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები უკვე ხელმისაწვდომია ყველა ფენის წარმომადგენლისთვის აქ უკვე ხელისუფალს არ პატიობენ თუნდაც პატარა მიზერულ შეცდომას და ის უკვე თავისი ქმედებებისთვის საზოგადოების წინაშე აგებს პასუხს, უკვე დიდი თუ პატარა ჩართულია ყოველდღიურად პოლიტიკურ პროცესებში, რა თქმა უნდა მე ამ ფაქტს არც დადებითად და არც უარყოფითად არ შევაფასებ, რადგან ეს ამ თემაში განსახილველი საკითხი არ არის უბრალოდ საჭიროა იმის ხაზგასმა რომ მეტი შესაძლებლობების ეპოქაში ვცხოვრობთ და თითქმის ყველაფრის მიღწევა უფრო გაადვილებულია. მე ვეცადე ნაფიც-მსაჯულთა ინსტიტუტის განვითარების თითოეული ეტაპი მიუკერძოებლად და სრულფასოვნად გამეცნო თქვენთვის რათა
შეგქმნოდათ გარკვეული წარმოდგენა ამ ინსტიტუტზე, ახლაკი ვისაუბრებ ამ ინსტიტუტის საქართველოში ჩამოყალიბებაზე და იმ სამართლებრივ საკითხებზე რომლებზეც ჩემი აზრით უნდა გამახვილდეს ყურადღება.
თავი ჳჳ. ნაფიც მსაჯულთა სისტემა საქართველოში სისხლის
სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის მიხედვით.
2002 წლის ბოლოს საქართველოში დაიწყო მუშაობა სისხლის სამართლის სისტემის მნიშვნელოვან გამარტივებაზე. ამ პერიოდიდან დღემდე შემუშავებულ იქნა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის პროექტების რამდენიმე ვარიანტი. ეს პროცესი ლოგიკურად უკავშირდება საქართველოს პრეზიდენტის 2005 წლის 9 ივლისის # 549 განკარგულებით მოწონებულ სტრატეგიას სისხლის სამართლის კანონმდებლობის რეფორმის შესახებ. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ახალი პროექტი წარმოადგენს აღნიშნულ სტრატეგიაში მოცემული პრინციპების პრაქტიკულ რეალიზაციას.
სისხლის სამართლის ახალი საპროცესო კოდექსის მიზანია შექმნას სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის ახალი გამართული სისტემა, რომელიც აგებულია შეჯიბრებითობის, საჯაროობის, მხარეთა თანასწორობის, მტკიცებულლებათა უშუალო გამოკვლევის, ბრალდებულის უფლებათა პატივისცემისა და სხვა პროგრესულ პრინციპებზე. ამასთან, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სამართლებრივი ენა მაქსიმალურად მარტივია, ხოლო კოდექსის სტრუქტურა საკმარისად აღსაქმელია უმაღლესი იურიდიული განათლების არმქონე პირისთვისაც კი. შესაბამისად, კოდექსის პროექტის ძირითადი მიზანია, საყოველთაოდ ხელმისაწვდომი და ეფექტური სისხლის სამართლის პროცესის შექმნა და საზოგადოებაში მისი დამკვიდრება ეს კი ყველაზე დადებითი და საყურადღებო ფაქტია, მგონი სულ მალე საქართველოს სისხლის სამართლის პროცესი შესაძლებელია გახდეს სამაგალითო სხვა პროგრესულად მოაზროვნე ქვეყნებისთვისაც.
საქართველოში ნაფიც-მსაჯულთა ინსტიტუტის შემოღება ეს ნოვაციად მონათლული ფაქტია, მოკლედ ამაში ცუდი არაფერია და სანამ საუბარს გავაგრძელებ აუცილებლად მიმაჩნია ამ ტერმინის მნიშვნელობის ახსნა ლექსიკონებში ნოვაცია განიმარტება, როგორც სიახლე, რაიმე ახალი. მოდით ეხლა თავად მკითხველმა უპასუხოს ფაქტებზე დაყრდნობით არის თუ არა ეს საკანონმდებლო ნოვაცია? პირველი დოკუმენტი რომელიც საქართველოში ამ ინსტიტუტის არსებობას ასაბუთებს ეს არის დამფუძნებელთა კრების მიერ 1919 წელს მიღებული დროებითი კანონპროექტი ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს დებულების შეცვლისა. სხვა დოკუმენტი რომელიც ასაბუთებს საქართველოში ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის უფრო ადრე არსებობას არ არსებობს, შესაბამისად მე ვერ დავიწყებ ამის მტკიცებას, მაგრამ მიმაჩნია როდესაც ისტორიკოსები მსგავსი ინსტიტუტის არსებობას ძვ.წ აღ. 500 წ. საბერძნეთში ასაბუთებენ სავარაუდოა ეს ინსტიტუტი საქართველოშიც ყოფილიყო მსგავსი სახით რადგან ძველ ბერძნებსა და ქართველებს შორის მჭიდრო ურთიერთობები იყო და ისინი არამხოლოდ პარტნიორები და მოკავშირეები იყვნენ, არამედ ერთად განაგრძობდნენ არსებობისთვის ბრძოლას. ასევე აღსანიშნავია ისიც რომ საქართველოს ქონდა უხუცესთა ინსტიტუტი ეს უხუცესების არა კანონის არამედ ტრადიციების საფუძველზე წყვეტდნენ საკითხებს და ეს ტრადიცია დღესაცაა შემორჩენილი საქართველოს მაღალ მთიან ნაწილში. ხევსურეთის ჩვეულებითი სამართლისათვის დამახასიათებელი იყო სამართალწარმოების ისეთი სახე, როგორიც იყო „რჯული”, ანუ 4-დან 12-მდე კაცისაგან – რჩეული პირებისაგან (ძირითადად უხუცესები, მაგრამ პირადი ღირსების გამო შესაძლებელი იყო ახალგაზრდებიც შეეყვანათ) – შემდგარი სასამართლო. საგულისხმოა, რომ ამ სასამართლოს წევრებს მსაჯულებს უწოდებდნენ.
მე-11 საუკუნემდე ქართულ სამართალში „მოსამართლის” ცნებას აღნიშნავდნენ ტერმინებით - „მსაჯული”, „ბჭე”. ტერმინი „მოსამართლე”, ქართველ მეცნიერთა მოსაზრებით, აღნიშნავდა როგორც სასამართლო ფუნქციების მქონე სახელისუფლებო მოხელეს, რომელსაც სპეციალურად
დავალებული ჰქონდა სადავო საქმეების განხილვა, ისე – სხვა პირსაც,
რომელიც, როგორც მოდავე მხარის მიერ არჩეული პირი, მხოლოდ ამ
კონკრეტული საქმის განხილვის დროს ასრულებდა მოსამართლის ფუნქციას სხვა პირებთან ერთად.
რუსეთის იმპერიის ბატონობის პერიოდში ეს ტრადიცია შეიცვალა მომრიგებელი მოსამართლის რუსული მოდელის დანერგვით. მეფის რუსეთის მმართველებს მიაჩნდათ, რომ საქართველოს მოსახლეობა თავისი
სამართლებრივი განვითარების დონით არ იყო მზად ნაფიც მსაჯულთა
სასამართლოსათვის. ილია ჭავჭავაძეს, რომელიც გარკვეული დროით მომრიგებელ მოსამართლედ მუშაობდა დუშეთის მაზრაში, იმედი ჰქონდა, რომ ნაფიცი მსაჯულების სასამართლო საქართველოშიც ამოქმედდებოდა, მაგრამ მეფის რუსეთის მმართველობის პერიოდში საქართველოში ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის შემოღების იმედს ასრულება არ ეწერა. ის წერდა: „მსაჯული ის რჩეული კაცია, რომელსაც აბარია ჩვენი ქონება, ჩვენი ღირსება, ჩვენი სიცოცხლე, ჩვენი სული და ხორცი, ერთის სიტყვით, ჩვენი კაცური კაცობა, ჩვენი ადამიანობა. იგი განხორციელებული ნამუსია და განსახორციელებელი სინდისია მთელი ერისა, ერის უკეთეს კაცთაგან შეძლებისამებრ გაწმენდილი და კუთვნილ სიმაღლეზე დაყენებული.”
ასევე მინდა აღვნიშნო, რომ შეიძლება საკამათოდ მოეჩვენოს ზოგიერთს ამ ინსტიტუტის უფრო ადრე არსებობა, მაგრამ დოკუმენტი სახეზეა, რომელიც ყველაფერზე მეტყველებს, ახლა განვიხილოთ რა ეწერა ამ დოკუმენტში. 1919 წლის ამ კანონპროექტში რომელიც დამფუძნებელთა კრების მიერაა მიღებული, შეტანილი იყო სულ ოთხი პუნქტი. ჳ სასამართლოს სხდომაში მონაწილეობის მისაღებად გამოწვეულ ნაფიც მსაჯულს მიეცემა გაცდენისათვის დღიურად 150 მანეთი, ხოლო გზის ხარჯად ვერსზე 10 მანეთი, ვერსი ეს არის სიგრძის ძველებური რუსული ერთეული; უდრის 1,06 კმ-ს; იხმარებოდა მეტრული სისტემის შემოღებამდე. უკეთუ მისი საცხოვრებელი ათ ვერსზე მეტით არის დაშორებული სასამართლოს სხდომის ადგილიდან, ჳჳ პირველ მუხლში აღნიშნულ ხარჯის დასაფარავად გაღებულ იქნეს ხაზინიდან იუსტიციის მინისტრის განკარგულებაში ყოველ თვიურად ორასი ათასი მანეთი, ხოლო ამა 1920 წლის მარტის ჳ-დან ივნისის ჳ-მდე ექვსასი ათასი მანეთი, ჳჳჳ არაკანონიერი მიზეზებით სასამართლოში გამოუცხადებლობისათვის ნაფიც მსაჯული დაისჯება პირველად და მეორედ დაჯარიმებით ორასი მანეთიდან ატას მანეთამდე, მესამედ გარდა ფულით დაჯარიმებისა, პასუხის მგებლობით, სასჯელთა დებულების თანახმად და ჳვ პუნქტში ნათქვამი იყო რომ კანონი ძალაში შედიოდა მისი მიღების დღიდან. როგორც ვხედავთ აქ აბსოლიტურად ყველა პუნქტი გამართულადაა ჩამოყალიბებული და ამ დოკუმენტს ჭეშმარიტად კანონის სახე აქვს, შემდეგ საბჭოთა კავშირის დროსაც იყო ეს ინსტიტუტი უბრალოდ მაშინ არც კანონი კანონობდა და არც მსაჯულები იყვნენ მართლმსაჯულების სადარაჯოზე. თუმცა მაშინაც იყო გარკვეული გამონათებები და საინტერესო პრეცედენტები. ჩვენ ზემოთ უკვე გავეცანით ამ ინსტიტუტის ჩამოყალიბების ისტორიას და ვიცით, რომ თითქმის ყველგან ნაფიც მსაჯულების შესახებ კანონების ჩამოყალიბება ეტაპობრივად მიმდინარეობდა და ეს ინსტიტუტი თითქმის ყოველთვის დაარსების შემდეგ იცვლიდა თავის სახეს, ასე იყო საქართველოშიც. შეიძლება ითქვას ის რასაც დღეს ეყრება საფუძველი და რასაც სიახლე ანუ ნოვაცია უწოდა ზოგიერთმა არავითარ კავშირში არ არის იმასთან რაც ჩვენ გვქონდა გასულ წლებში, მაგრამ ერთი რამ ნათელია ამ ინსტიტუტის არსებობას საქართველოში თავისი წარსული გააჩნია და მას როგორც ახლა მაშინაც ყავდა მეხოტბეები და მოწინააღმდეგეები. სასამართლო, როგორც მართლმსაჯულების ორგანო. 1 სასამართლო სახელმწიფო ხელისუფლების ერთადერთი ორგანოა, რომელიც უფლებამოსილია განახორციელოს მართლმსაჯულება, განიხილოს სისხლის სამართლის საქმე, გამოიტანოს კანონიერი, სამართლიანი და დასაბუთებული განაჩენი. სწორედ ეს სამი ფაქტორი განაპირობებს ღირსეული და სწორი გადაწყვეტილების გამოტანას, მოდით დავფიქრდეთ და ვიმსჯელოთ ამ საკითხზე. კანონიერი გადაწყვეტილება არ ნიშნავს იმას, რომ ის ყოველთვის სამართლიანია და არც იმას ნიშნავს, რომ ეს მცნებები ურთიერთ საპირისპიროა, უბრალოდ კანონი და ბუნებითი სამართლის ნორმები ხშირ შემთხვევაში წინააღმდეგობასთან მოდიან ერთმანეთთან ანუ ის რაც კანონით სწორია ბუნებითი სამართლის ნორმებიდან შეიძლება ამორალურიც კი იყოს. მოდით თვალსაჩინოებისთვის განვიხილოთ ერთი კაზუსი, რომელიც პრაქტიკოსი იურისტებისთვის სიახლე არ იქნება მაგრამ ამ მაგალითის მეშვეობით ადვილად მოვახდენ იმ საოცარი ფაქტის დემონსტრირებას, რომელსაც ყურადღება მივაქციე იურიდიული განათლების მიღების პირველივე წელს და როცა ეს წავიკითხე მივხვდი ჯერ კიდევ ბევრი მქონდა სასწავლი როგორც იურისტს. მთიან ადგილში მიმავალი მძღოლი დაეჯახა ფეხით მოსიარულეს. დაზარალებულისთვის დახმარების გაწევის მიზნით მძღოლი გადმოვიდა მანქანიდან და ნახა, რომ დაზარალებული მისი მეზობელი იყო, რომლის მკვლელობაც მას დიდი ხნის წინათ ჰქონდა ჩაფიქრებული. აღნიშნულის გამო, მძღოლმა შეგნებულად დატოვა მეზობელი სიცოცხლისთვის სახიფათო მდგომარეობაში და მიიმალა. დაზარალებული დაჯახებიდან რამდენიმე წუთში გარდაიცვალა. სამედიცინო ექსპერტიზით დადგენდა, რომ დაღუპულს ვერანაირი დროული სამედიცინო დახმარება ვერ გადაარჩენდა. მოდით შევაფასოთ ესე ვიტყოდი ეს შესანიშნავი და დავფიქრდეთ იმ ჭეშმარიტებაზე, რომელიც ხშირად ბევრ კითხვის ნიშანს ბადებს საზოგადოებაში. მსოფლიოს ნებისმიერი სამოქალაქო საზოგადოების წევრების უმრავლესობა ამ ფაქტთან დაკავშირებით იტყვის, რომ საქმე გვაქვს მკვლელობასთან ან მსხვერპლის განსაცდელში მიტოვებასთან ან შესაძლოა იყოს სხვა მაგალითებიც თუმცა უმრავლეობა არ იქნება ჭეშმარიტებასთან მიახლოებულიც კი. ეს მხოლოდ ერთი შეხედვით ჩანს ასე, სინამდვილეში კი სახეზე გვაქ მძღოლის მიერ წინასწარი შეცნობით უმწეო მდგომარეობაში მყოფის მკვლელობის მცდელობის კლასიკური მაგალითი. რა თქმა უნდა დამნაშავე სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან არ თავისუფლდება ამ შემთხვევაში, მაგრამ მოდით წარმოვიდგინოთ საზოგადოებისგან და განსაკუთრებით მსხვერპლის ახლობლებისგან როგორი კრიტიკის ქარცეცხლი დაატყდება ასეთი მართალია ზუსტი მაგრამ საზოგადოებისთვის მიუღებელი გადაწყვეტილების გამომტან მოსამართლეს. ბრალი წმინდა შეფასებითი, წმინდა ნორმატიული კატეგორიაა (წმინდა ნორმატიული თეორია). სისხლის სამართალში აღიარებულია ინდივიდუალური ბრალის პრინციპი. ბრალი არის მოსამართლის მიერ პირის ინდივიდუალურ-სამართლებრივი გაკიცხვა. ბრალი არსებობს მხოლოდ მაშინ, როცა მოსამართლე დაადგენს პირის ბრალეულობას და ამ შემთხვევაში ის უნდა იყოს საზოგადოების მხრიდან ნებისმიერი სახის ზეწოლის მიუხედავად შეუვალი, მან უნდა იხელმძღვანელოს კანონის და შინაგანი რწმენის მიხედვით. მოდით ამ ყველაფერს დავამატოთ დასაბუთების როლი და მნიშვნელობა, რის შედეგადაც მივიღებთ სამართლებრივად იდეალურ მტკიცე გადაწყვეტილებას. ამ საკითხთან დაკავშირებით მოგახსენებთ ჩემ სუბიექტურ აზრს, მე პირადად ბევრჯერ მინახავს როცა შესაძლოა სამართლიანი და კანონიერი გადაწყვეტილება გამოაქ მოსამართლეს, მაგრამ დასაბუთება ან საკმარისად დამაჯერებელი არაა ან საერთოდ აკლია და უფრო ხშირად თუ აქვს მაშინ ის გაუგებარია დაზარალებული მხარის ახლობლებისთვის, ეს კი მიმაჩნია არის ის პატარა მაგრამ მნიშვნელოვანი დეტალი, რომლის გამოც დღეს ხშირად აკრიტიკებენ სასამართლო ხელისუფლებას. რამ გამოიწვია ეს? ჵირველ რიგში იმან, რომ საქართველო ჯერ კიდევ სხვა დემოკრატიის ეტალონი სახელმწიფოებისგან განსხვავებით ახლა იწყებს დამოუკიდებელი ინსტიტუტების შექმნას, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ჩვენ გვერგო მძიმე მემკვიდრეობა, იყო და ეხლაც მიმდინარეობს დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლა, შინა ომებმა დიდი დაღი დაასვა ჩვენ კულტურას და გამოიწვია წინსვლისკენ ერთგვარი ქაოტური სწრაფვა საზოგადოების ამ დროს ძნელი იყო ფაქტიურად სიცარიელეზე არსებობა და ამიტომაც მოსამართლეები ამ მესამე დეტალს არც კი აქცევდნენ ყურადღებას, მეტიც უკანონო გადაწყვეტილებებიც კი იყო მათ მიერ გამოტანილი და თან არაერთი, ნელ-ნელა ეს მანკიერ ჩვეულებად იქცა, რის გამოცდილებასაც ხალხის დაკვეთით ცდილობს დღეს ჩვენი ხელისუფლება და თუ აქამდე მოსამართლეს უსამართლო გადაწყვეტილების გამოტანის არც კი ეშინოდა ის დღეს გარკვეულ კანონის ჩარჩოებშია მოქცეული და თუ ამათუიმ გადაწყვეტილების დასაბუთებაზე თავს ეხლაც არ იწუხებს ზოგ შემთხვევაში ყოველთვის ცდილობს გამოიტანოს სამართლიანი და კანონიერი გადაწყვეტილება. მე იმედი მაქ, რომ დროთა განმავლობაში ეს პატარა ხარვეზიც გამოსწორდება. ახლა მოდი იმაზეც გავამახვილებ ყურადღებას, რომ ზემოთ ვახსენე ხალხის დაკვეთით ხელისუფლება ცდილობს გარკვეულ კანონის ჩარჩოებში მოაქციოს მეთქი მოსამართლე, ეს შეიძლება ცოტა უხეშად ჟღერდეს, მაგრამ ამას აქვს საკუთარი კანონიერი საფუძველი კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. შესაბამისად, სასამართლო ხელისუფლება ხალხის სუვერენული ნების გამოხატულებაა. სასამართლო ხელისუფლება ხორციელდება მხოლოდ სასამართლოების მიერ საკონსტიტუციო კონტროლის, მართლმსაჯულებისა და კანონით დადგენილი სხვა ფორმების მეშვეობით. ამასთან მართლმსაჯულებას ახორციელებენ საერთო სასამართლოები.
სასამართლო ხელისუფლების, როგორც ხალხის სუვერენული ნების გამოხატულების, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნიშანი არის ის, რომ სასამართლო გადაწყვეტილებას იღებს საქართველოს სახელით. აღნიშნული დებულება მოცემულია ასევე საქართველოს კონსტიტუციის 82-ე მუხლის მე-4 პუნქტსა და “საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-5 მუხლშიც.
საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით, სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით.
სასამართლო ხელისუფლება საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლებების წინაშე ანგარიშვალდებული არ არის. ამასთან, სასამართლოს აქტი სავალდებულოა საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე როგორც ყველა ფიზიკური თუ იურიდიული პირის, ისე – სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოსათვის.
სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობის ერთ-ერთი ძირითადი გარანტია არის ის, რომ მოსამართლე თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია. თუმცა, რასაკვირველია, მოსამართლის დამოუკიდებლობის პრინციპები შეუზღუდავი არ არის და ის გულისხმობს, რომ მოსამართლე თავის საქმიანობაში ემორჩილება საქართველოს კონსტიტუციასა და კანონებს.
ბათილია ყველა აქტი, რომელიც ზღუდავს მოსამართლის დამოუკიდებლობას (საქართველოს კონსტიტუციის 84-ე მუხლის მე-4 პუნქტი).
სასამართლო ხელისუფლების მიერ გამომძიებლისა და პროკურორის მოქმედებათა და გადაწყვეტილებათა კანონიერებისა და დასაბუთებულობის გაკონტროლების პრინციპი საკმაოდ მნიშვნელოვანია. ბუნებრივია, სასამართლო ხელისუფლება წინასწარ გამოძიებაზე საპროცესო ზედამხედველობას არ ახორციელებს, თუმცა სასამართლო ამოწმებს გამომძიებლისა და პროკურორის მოქმედებათა და გადაწყვეტილებათა კანონიერებასა და დასაბუთებულობას.
წინასწარი გამოძიების სტადიაზე სასამართლო არ ამოწმებს გამომძიებლისა და პროკურორის ყველა მოქმედებისა და გადაწყვეტილების კანონიერებასა და დასაბუთებულობას. წინასწარი გამოძიებისას სასამართლოს შესაბამისი უფლებამოსილება მოქმედებს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში. ძირითადად, ეს ეხება სისხლის საპროცესო სამართლებრივი იძულების ღონისძიების გამოყენების, ასევე – სასამართლოში გამომძიებლის ან პროკურორის მოქმედებისა და გადაწყვეტილების გასაჩივრების შემთხვევებს.
სასამართლოში სისხლის სამართლის საქმის არსებითი განხილვისას სასამართლო ფაქტობრივად ამოწმებს გამომძიებლისა და პროკურორის ყველა მოქმედებისა და გადაწყვეტილების კანონიერებასა და დასაბუთებულობას.
მართლმსაჯულება ხორციელდება მხოლოდ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი საპროცესო ფორმით. არავის აქვს უფლება, ზედამხედველობა გაუწიოს სასამართლოსა და მის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას.
ვინაიდან მართლმსაჯულებას ახორციელებენ საერთო სასამართლოები, მხოლოდ სასამართლოს აქვს უფლება, დამნაშავედ ცნოს პირი და დაუნიშნოს მას სასჯელი.
სასამართლო გადაწყვეტილების, მიუხედავად მისი სახისა, გაუქმება, შეცვლა ან შეჩერება მხოლოდ სასამართლოს, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით.
სისხლის საპროცესო სამართლებრივი იძულების ღონისძიების თაობაზე პირველი ინსტანციის სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლოს გადაწყვეტილება, როგორც წესი, შეიძლება შეიცვალოს ან გააუქმოს სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის მოსამართლემ.
გამონაკლის შემთხვევაში პირველი ინსტანციის სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილება საჩივრდება და იგი შეიძლება შეიცვალოს ან გააუქმოს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ. მაგ.: ექსტრადიციას დაქვემდებარებული პირის საჩივარს მისი გადაცემის შესახებ საქართველოს გენერალური პროკურორის დადგენილების თაობაზე იხილავს რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლე, ხოლო რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლის შესაბამისი გადაწყვეტილება კერძო საკასაციო საჩივრით საჩივრდება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატაში.
პირველი ინსტანციის სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლოს შემაჯამებელი ხასიათის გადაწყვეტილება საჩივრდება და იგი შეიძლება შეიცვალოს ან გააუქმოს სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ.
სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის შემაჯამებელი ხასიათის გადაწყვეტილება საჩივრდება და იგი შეიძლება შეიცვალოს ან გააუქმოს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ.
რაიმე ზემოქმედება მოსამართლეზე ან მის საქმიანობაში ჩარევა გადაწყვეტილების მიღებაზე ზეგავლენის მიზნით აკრძალულია და ისჯება კანონით.
მოსამართლის დამოუკიდებლობის გარანტიებს ადგენს საქართველოს კონსტიტუცია, “საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი და ა.შ. მათგან ერთ-ერთი მთავარი გარანტიას წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი მოსამართლის ხელშეუხებლობის პრინციპი, რომლის თანახმად, დაუშვებელია მოსამართლის სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემა, დაკავება ან დაპატიმრება, მისი ბინის, მანქანის, სამუშაო ადგილის ან პირადი გაჩხრეკა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომრის თანხმობის გარეშე (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარესა და წევრებთან მიმართებით – საქართველოს პარლამენტის თანხმობის გარეშე). გამონაკლისია დანაშაულზე წასწრების შემთხვევა, რაც დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეს (პარლამენტს). თუ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავჯდომარე (პარლამენტი) არ მისცემს თანხმობას, დაკავებული ან დაპატიმრებული მოსამართლე დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს.
კანონისა და შესაბამისად, სასამართლოს წინაშე საყოველთაო თანასწორობის პრინციპი აღიარებულია როგორც სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით, ისე საქართველოს კონსტიტუციით, რომლის მე-14 მუხლის თანახმად, ყველა თანასწორია, განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა. ანუ მე იმის თქმა მინდოდა რომ ხელისუფლების უზენაესი წყარო ეს არის ხალხი, მისი ნება და საზოგადოების ნაწილის ერთგვარი ნიჰილისტური დამოკიდებულება და იმის განცდა, რომ მას არავინ არაფერს არ ეკითხება და რომ მას არაფრის შეცვლა არ ძალუძს ქვეყნის სასიკეთოდ ეს ვფიქრობ საკითხისადმის არასწორი მიდგომის შედეგი და სამოქალაქო საზოგადოების არასათანადო განვითარების დონის მაჩვენებელია. 2 მართლმსაჯულების განხორციელებაზე უარის თქმა დაუშვებელია. სასამართლო ვალდებულია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით, განსჯადობის მიხედვით განიხილოს სისხლის სამართლის საქმე, შუამდგომლობა და საჩივარი. როგორც ვხედავთ სამართლიანი, კანონიერი და დასაბუთებული სასამართლო გადაწყვეტილების მიღება არცისე ადვილია და ვფიქრობ მოსამართლეებს ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის შემოღება გარკვეულწილად დაეხმარება ამ საქმეში, ამან კი წესით პოზიტიური გავლენა უნდა მოახდინოს თავად სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების პროცესზე, მაგრამ ეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება შესაძლებელი თუ ნაფიც მსაჯულების ინსტიტუტი ქართული სამართლის სივრცეში შემოვა სწორი და გაანალიზებული პროცესების შედეგად, ჩვენ არ გვაქ ამ პროცესში მიზერული შეცდომის დაშვების უფლებაც კი, რადგან ეს ხელს შეგვიშლის მიზნის მიღწევაში. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მეოცე მუხლი ეხება სასამართლოს უფლებამოსილებას. თუ სისხლის სამართლის საქმეს პირველი ინსტანციით არ განიხილავს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო, მას პირველი ინსტანციით განიხილავს რაიონული (საქალაქო) სასამართლო. თავდაპირველად ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტი საქართველოში ფუნქციონირებას დაიწყებს თბილისში, თბილისის საქალაქო სასამართლოს ნაფიც მსაჯულთა სხდომის დარბაზი უკვე კეთილმოწყობილია ისევე როგორც ქუთაისის საქალაქო სასამართლოს ნაფიც მსაჯულთა სხდომის დარბაზი და იქ უკვე შეიძლება პროცესების ჩატარება, როგორც ამბობენ პირველი პროცესები გაიმართება ნაფიც მსაჯულების მონაწილეობით წელსვე შემოდგომაზე.
რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მაგისტრატი მოსამართლის კომპეტენციაა ადამიანის კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისა და იძულებით ღონისძიებასთან დაკავშირებული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარების შესახებ სასამართლოს განჩინების გამოტანა, ბრალდებულის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების საკითხის გადაწყვეტა, ამ კოდექსით გათვალისწინებულ შემთხვევევბში გამომძიებლის ან/და პროკურორის უკანონო ქმედების გამო საჩივრის გადაწყვეტა, ასევე სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული სხვა უფლებამოსილებების განხორციელება. ამ საკითხებზე გადაწყვეტილებას იღებს იმ რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მაგისტრატი მოსამართლე, რომლის სამოქმედო ტერიტორიაზედაც ტარდება, ჩატარდება ან ჩატარდა გამოძიება ან საპროცესო მოქმედება. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევაში გადაწყვეტილება შეიძლება მიიღოს სხვა მაგისტრატმა მოსამართლემ. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით მაგისტრატი მოსამართლის განსჯადობას მიკუთვნებული საკითხები მისი არყოფნის ან იმ შემთხვევაში, როდესაც გამოძიების ადგილი არ ემთხვევა დანაშაულის ჩადენის ადგილს, შეიძლება განიხილოს სხვა მაგისტრატმა მოსამართლემ ან შესაბამისი რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლემ გამოძიების ადგილის მიხედვით. მაგისტრატი მოსამართლის განსჯადობას მიკუთვნებულ საკითხებზე გამოტანილი გადაწყვეტილების გამო საჩივარს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილ შემთხვევებში განიხილავს სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგია. რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს და მაგისტრატი მოსამართლის განაჩენისა და სხვა შემაჯამებელი სასამართლო გადაწყვეტილების გამო სააპელაციო საჩივარს განიხილავს სააპელაციო სასამართლოს სააპელაციო პალატა. სააპელაციო სასამართლოს განაჩენსა და სხვა შემაჯამებელ სასამართლო გადაწყვეტილებაზე საკასაციო საჩივარს განიხილავს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატა. სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატა ამ კოდექსით გათვალისწინებულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით განიხილავს საქართველოს საერთო სასამართლოების მიერ გამოტანილი და კანონიერ ძალაში შესული განაჩენისა და სხვა შემაჯამებელი სასამართლო გადაწყვეტილების ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო გადასინჯვის შესახებ საჩივარს. ეს ყველაფერი კი საბოლოო ჯამში ემსახურება სამართლიანი, კანონიერი და დასაბუთებული სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანას, რადგან როდესაც საქმის სხვადასხვა ინსტანციაზე განხილვა ხდება იმის მეტი შანსია, რომ მოსამართლეები განსხვავებულად აზროვნებენ და საქმისადმი განსხვავებული დამოკიდებულება ექნებათ, ჩვენ ისიც ვიცით, რომ ერთი და იგივე მოსამართლე ვერ განიხილავს საქმეებს ყველა ინსტანციაში და მიუხედავად იმისა, რომ მოსახლეობაში არსებობს გარკვეული ნიჰილისტური დამოკიდებულება მართლმსაჯულების განხორციელებისადმი, მე პირადად წარმოუდგენლად მიმაჩნია ორი განსხვავებული ინტელქტუალური საშუალებების მქონე ადამიანი ზედმიწევნით ერთნაირად აზროვნებდეს, ეს კი დაცვის მხარეს საშუალებებას აძლევს ჯერ ერთი თუ აქვს დაშვებული შეცდომა გამოასწოროს და მეორე ის აუცილებლად გამოიყენებს ამ მიზერულ შესაძლებლობას საქმის ზუსტად, სამართლიანად გადასატწვეტად. მე მართებულად მიმაჩნია ერთი მაგალითი მოვიყვანო დღევანდელი ქართული რეალობიდან გამომდინარე, რომელიც ცხადყოფს სასამართლო იერარქიის მნიშვნელოვან როლს მართლმსაჯულების და-
დგენის საქმეში. 2010 წლის 22 ოქტომბერს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატამ დავა კერძო პირის სასარგებლოდ დაასრულა.
მოქალაქე სერგო ტატულაშვილის სასამართლოსთვის მიმართვის საფუძველი მის მიერ სახელმწიფო აუქციონზე შეძენილი ქონება გახდა, რომელიც სერგო ტატულაშვილმა 35 000 ლარად შეიძინა, მასვე გადაეცა საკუთრების დამადასტურებელი მოწმობა, მაგრამ ქონების საჯარო რეესტრში გატარება ვეღარ შეძლო, რადგან აუქციონზე გაყიდული ქონება საჯარო რეესტრში შპს “ენერგო-პრო-ჯორჯია”-ზე იყო რეგისტრირებული.
მოქალაქე სერგო ტატულაშვილმა დარღვეული უფლების დასაცავად სასამართლოს მიმართა და ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტების ბათილად ცნობა და მისთვის ნივთობრივად უნაკლო ქონების გადაცემა მოითხოვა.
უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულმა პალატამ განიხილა მოქალაქის სარჩელი და იგი ნაწილობრივ დააკმაყოფილა.
ბოლო ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებით, სახელმწიფო ქონების აღრიცხვისა და პრივატიზაციის სამცხე-ჯავახეთის სამმართველომ გულდასმით უნდა გამოიკვლიოს საქმეში არსებული გარემოებები და გამოსცეს ახალი აქტი, რომელიც სადაო საკითხს მოქალაქის სასარგებლოდ გადაწყვეტს. ამით მე იმის თქმა მინდა, რომ როდესაც სასამართლო ხელისუფლება გამართულად მუშაობს მაშინ ის მისი შემადგენელი ყველა ელემენტით ემსახურება ჭეშმარიტების დადგენას და როგორც იურისტსს მიმაჩნია, რომ რაც მეტი იქნება ასეთი ფაქტები და გადაწყვეტილებები მით უფრო ახლოს ვიქნებით იდეალურ სასამართლოსთან, ხოლო ამ უკანასკნელი ფაქტის განმსაზღვრელი ჩემის აზრით იქნება ის, რომ მოსახლეობა ასეთ გადაწყვეტილებებს მომავალში შეხვდება როგორც არა გამონაკლისს და სენსაციას არამედ როგორც ჩვეულებრივ მოვლენას. სისხლის სამართლის საქმე სასამართლოში განიხილება დანაშაულის ჩადენის ადგილის მიხედვით, ხოლო თუ არსებობს დანაშაულთა ან დანაშაულის ეპიზოდთა ერთობლიობა, _ ყველაზე მძიმე დანაშაულის ან დანაშაულის ეპიზოდის ჩადენის ადგილის მიხედვით. მოსამართლე არკვევს მხარეთა შორის საპროცესო შეთანხმების არსებობას, ასევე საკითხს, დაყენებულია თუ არა შუამდგომლობა სასამართლოს მიერ საქმის არსებითი განხილვის გარეშე განაჩენის გამოტანის თაობაზე. შუამდგომლობის დაყენების შემთხვევაში მოსამართლე მოქმედებს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ხხჳ თავის შესაბამისად, სადაც საუბარია თავად საპროცესო შეთანხმების არსზე, მისი დადების წესზე და ფორმებზე. გამოძიებისას მხარეთა შორის საპროცესო შეთანხმების დამტკიცების თაობაზე შუამდგომლობას განიხილავს სასამართლო გამოძიების დამთავრების ადგილის მიხედვით. მხარის შუამდგომლობით, ზემდგომი სასამართლოს თავმჯდომარე უფლებამოსილია, სისხლის სამართლის საქმე მასში მონაწილე დაზარალებულთა და მოწმეთა უმრავლესობის ადგილსამყოფელის მიხედვით ან სხვა საბაბით, რომელიც დაკავშირებულია ნაკლები საპროცესო ხარჯების გაწევასთან, განსახილველად გადასცეს სხვა სასამართლოს. თუ სასამართლო დაადგენს, რომ საქმე მისი განსჯადი არ არის, იგი განჩინებით საქმეს განსჯადობის მიხედვით გადასცემს სხვა სასამართლოს და განსჯადობის შესახებ დავას წყვეტს ზემდგომი სასამართლოს თავმჯდომარე.
რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლე ან მაგისტრატი მოსამართლე სისხლის სამართლის საქმესთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებას იღებს ერთპიროვნულად. იმ შემთხვევაში, როდესაც რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში არის მოსამართლეთა საკმარისი რაოდენობა კოლეგიური შემადგენლობით საქმეთა განხილვისათვის, სისხლის სამართლის საქმის განმხილველი სასამართლოს თავმჯდომარეს თავმჯდომარეს შეუძლია დაადგინოს საქმის კოლეგიური განხილვა სამი მოსამართლის შემადგენლობით, თუ საქმის განხილვასა და გადაწყვეტას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს სასამართლო პრაქტიკისათვის ან საქმე ფაქტობრივი ან სამართლებრივი თვალსაზრისით განსაკუთრებული სირთულისაა, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც საქმე განიხილება ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობით. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ შემთხვევაში სისხლის სამართლის საქმე რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში განიხილება ნაფიცი მსაჯულებისა და მოსამართლის მონაწილეობით. სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის მოსამართლე საჩივარს განიხილავს ერთპიროვნულად. სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატაში სისხლის სამართლის საქმე სააპელაციო წესით განიხილება კოლეგიურად სამი მოსამართლის შემადგენლობით. ნაკლებად მძიმე და მძიმე კატეგორიის დანაშაულთა სისხლის სამართლის საქმეებზე რაიონული (საქალაქო) სასამართლოების განაჩენებისა და სხვა შემაჯამებელი სასამართლო გადაწყვეტილებების გამო საჩივრები შესაძლებელია სააპელაციო წესით ერთპიროვნულად განიხილოს სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის მოსამართლემ. საკასაციო საჩივარი საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატაში განიხილება კოლეგიურად სამი მოსამართლის შემადგენლობით, ხოლო დიდ პალატაში – ცხრა მოსამართლის შემადგენლობით. სასამართლოს შემადგენლობის ყველა მოსამართლეს გადაწყვეტილების მიღების თანაბარი უფლება აქვს. თუ სისხლის სამართლის საქმე ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს განსჯადია და ბრალდებული თავს არიდებს სასამართლოში გამოცხადებას, საქმეს სასამართლო განიხილავს მის დაუსწრებლად, ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობის გარეშე. სასამართლო სხდომის თავმჯდომარე წარმართავს სხდომას, სასამართლოს თათბირის მიმდინარეობას, მხარეებს აძლევს შესაძლებლობას, დაუბრკოლებლად წარადგინონ და გამოიკვლიონ მტკიცებულებანი, უზრუნველყოფს წესრიგის დაცვას, აგრეთვე ახორციელებს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ სხვა უფლებამოსილებებს.
სასამართლო სხდომის მდივანი ამოწმებს, გამოცხადდა თუ არა სასამართლო პროცესზე გამოძახებული პირი, და ამის თაობაზე მოახსენებს სასამართლოს; სხდომის თავმჯდომარის წინადადებით საჯაროდ კითხულობს საპროცესო დოკუმენტს; აწარმოებს სასამართლო სხდომის ოქმს.
სასამართლო სხდომის მდივანი ვალდებულია სრულად და სწორად დააფიქსიროს სასამართლო სხდომის ოქმში სასამართლოს მოქმედება და გადაწყვეტილება, აგრეთვე სასამართლო სხდომის ყველა მონაწილის მოქმედება, განცხადება, შუამდგომლობა, ჩვენება და ახსნა-განმარტება. მდივანს უფლება აქვს, ოქმის მომზადებისას გამოიყენოს სტენოგრაფია, დიქტოფონი და სხვა ტექნიკური საშუალებანი.
სასამართლო უფლებამოსილია მხარეთა შენიშვნები სასამართლო სხდომის ოქმთან დაკავშირებით განიხილოს მათი მოწვევის გარეშე. სასამართლო სხდომის მდივანი იძლევა წერილობით განმარტებებს.
სასამართლო ვალდებულია მხარეებს თავიანთი უფლებებისა და კანონიერი ინტერესების დასაცავად შეუქმნას თანაბარი შესაძლებლობები ისე, რომ არც ერთ მათგანს არ მიანიჭოს უპირატესობა.
ჩემი აზრით ამას განსაკუთრებით ხელს შეუწყობს ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის შემოგება, რადგან როგორც ვიცით ნაფიც მსაჯულის ინსტიტუტი იდეაში გამორიცხავს ყოველგვარ მიკერძოებას და მეტიც შეუძლებელია თანაბარზომიერად მიკერძოებული იყოს რამოდენიმე ადამიანი. პრაქტიკაში ამ იდეის განხორციელებას შეიძლება სხვადასხვა გარემოებებმე შეუქმნას პრობლემა, მაგრამ ეს ძაან რთული იქნება, რადგან აქ უკვე ხელისუფლების გავლენა იქნება მცირე, თუმცა არანაკლებ საშიში და საფრთხის შემცველია სამოქალაქო საზოგადოების ზეგავლენა განსაკუთრებით, როგორც ამას პრაქტიკა გვიჩვენებს დიდ პრობლემას წარმოადგენს მასობრივი ინფორმაციების საშუალებების ჩარევა მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში. ჩვენ როგორც ვიცით მასობრივი ინფორმაციების საშუალებები ემსახურება საზოგადოებას და ის ვალდებულია მოსახლეობას მიაწოდოს ინფორმაცია ყოველგვარი მიკერძოების გარეშე, მაგრამ ამ ინფორმაციის გავრცელების პროცესში ნებით თუ უნებლიედ ჟურნალისტები აფიქსირებენ საკუთარ პოზიცებსაც ამას ემატება საზოგადოებაში არსებული სტერეოტიპები და ეს ყველაფერი ადვილად შეიძლება ფატალურად დამთავრდეს, ეს რა თქმა უნდა ჩემი სუბიექტური აზრია, რომელიც გამომდინარეობს იმ რეალური ცხოვრებისეული ფაქტებიდან რასაც თითოეული ჩვენგანი ყოველ დღე აწყდება.
სასამართლოს ეკრძალება ბრალდების დამადასტურებელ ან დაცვის ხელშემწყობ მტკიცებულებათა დამოუკიდებლად მოპოვება და გამოკვლევა. მტკიცებულებათა მოპოვება და წარდგენა მხარეების კომპეტენციაა. მოსამართლე უფლებამოსილია გამონაკლის შემთხვევაში მხარეებთან შეთანხმების შედეგად დასვას დამაზუსტებელი კითხვა, თუ ეს აუცილებელია სამართლიანი სასამართლოს უზრუნველსაყოფად. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის მოთხოვნების დაცვას მტკიცებულებებთან მიმართებით. მტკიცებულების მნიშვნელობის მქონე ცნობა შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სისხლის სამართლის პროცესში, თუ ის საპროცესო წესით არის დამაგრებული, ესე იგი შეტანილია საგამოძიებო მოქმედების ან სასამართლო განხილვის ოქმში, რომელიც შედგენილია სიხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მოთხოვნათა შესაბამისად. ნივთიერი მტკიცებულება უნდა აღიწეროს ოქმში და დაერთოს საქმის სპეციალური განჩინებით (დადგენილებით). ექსპერტის მიერ დადგენილი ცნობის საპროცესო წესით დამაგრება ხდება ექსპერტის მიერ სათანადოდ შედგენილი დასკვნით. სასამართლო მოქმედების ოქმი და დოკუმენტი საქმეს უნდა დაერთოს სპეციალურად გამოტანილი დადგენილების გარეშე (საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 130-ე მუხლის პირველი ნაწილი).
შესაბამისად, კანონის დარღვევით მიღებულ მტკიცებულებას იურიდიული ძალა არა აქვს. აღნიშნული იწვევს მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობასა და სისხლის სამართლის საქმიდან ამოღებას (საქაართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 111-ე მუხლი).
კანონის დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულებისათვის იურიდიული ძალის არქონის პრინციპი აღიარებულია საქართველოს კონსტიტუციითაც (საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-7 პუნქტი).
განაჩენის ან სხვა შემაჯამებელი სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანამდე მოსამართლეს უფლება არა აქვს, აზრი გამოთქვას ბრალდებულის (მსჯავრდებულის) დამნაშავედ თუ უდანაშაულოდ ცნობის თაობაზე.
თუ სასამართლო სხდომაში ორივე მხარე მონაწილეობს, ერთი მხარის შუამდგომლობასთან ან საჩივართან დაკავშირებით სასამართლო ისმენს მეორე მხარის აზრსაც.
თუ რომელიმე საპროცესო მოქმედების ჩატარება სისხლის სამართლის საქმის განხილვის ადგილზე შეუძლებელია, სასამართლოს უფლება აქვს, ამ მოქმედების ჩასატარებლად დავალება გაუგზავნოს იმავე ან ქვემდგომი დონის სხვა სასამართლოს. უცხო სახელმწიფოს სასამართლოსა თუ საგამოძიებო ორგანოში სასამართლოს შუამდგომლობის გაგზავნის წესი განისაზღვრება საქართველოსა და ამ სახელმწიფოს შორის დადებული ხელშეკრულებით სამართლებრივი დახმარების შესახებ.
საქართველოში ნაფიც მსაჯულების შემადგენლობა განისაზღვრება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს შემადგენლობაში არ უნდა იყოს ექვსზე ნაკლები მსაჯული ნაკლებად მძიმე კატეგორიის დანაშაულთა საქმეებზე, რვაზე ნაკლები – მძიმე კატეგორიის დანაშაულთა საქმეებზე, ათზე ნაკლები – განსაკუთრებით მძიმე კატეგორიის დანაშაულთა საქმეებზე. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო შედგება 12 მსაჯულისგან და 2 სათადარიგო მსაჯულისგან, გარდა ჩემს მიერ ზემოთ ჩამოთვლილი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. დანაშაულის სიმძიმის მიხედვით ნაფიც მსაჯულთა შემადგენლობის დივერგენცია, ქართველი კანონმდებლის მიერ პოზიტიურ მოვლენად მიმაჩნია და სანამ ამაზე გავაგრძელებდეთ საუბარს უაცილებლობად მიმაჩნია განგიმარტოთ თუ რა არის დანაშაული სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით, დანაშაული, ეს არის ამ კოდექსით გათვალისწინებული მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული ქმედება. დანაშაულს არ წარმოადგენს ისეთი ქმედება, რომელიც თუმცა ფორმალურად შეიცავს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული რომელიმე ქმედების ნიშნებს, მაგრამ მცირე მნიშვნელობის გამო არ გამოუწვევია ისეთი ზიანი, რომელიც აუცილებელს გახდიდა მისი ჩამდენის სისხლის-სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, ან არ შეუქმნია ასეთი ზიანის საფრთხე.
სისხლის სამართლის კოდექსის მუხლით ან მუხლის ნაწილით სასჯელად გათვალისწინებული თავისუფლების აღკვეთის მაქსიმალური ვადის მიხედ-ვით დანაშაული სამი კატეგორიისაა:
ა) ნაკლებად მძიმე დანაშაული;
ბ) მძიმე დანაშაული;
გ) განსაკუთრებით მძიმე დანაშაული.
ნაკლებად მძიმეა ისეთი განზრახი ან გაუფრთხილებლობითი დანაშაული,
რომლის ჩადენისათვის სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული მაქსიმალური სასჯელი არ აღემატება ხუთი წლით თავისუფლების აღკვეთას.
მძიმეა ისეთი განზრახი დანაშაული, რომლის ჩადენისათვის სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული მაქსიმალური სასჯელი არ აღემატება ათი წლით თავისუფლების აღკვეთას, აგრეთვე გაუფრთხილებლობითი დანაშაული, რომლის ჩადენისათვის სისხლის სამართლის კოდექსით სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა ხუთ წელზე მეტი ვადით. (05.05.2000 ნ292 საკანონმდებლო მაცნე).
განსაკუთრებით მძიმეა ისეთი განზრახი დანაშაული, რომლის ჩადენისათვის
ამ კოდექსით გათვალისწინებულია სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთა ათ წელზე მეტი ვადით ან უვადო თავისუფლების აღკვეთა.
მოდით თვალსაჩინოებისთვის თანმიმდევრულად მოვიყვან მაგაკითებს თითოეული კატეგორიის დანაშაულისა, რადგან ნათელი უნდა იყოს როგორი საკითხების გადაწყვეტა მოუწევთ ნაფიც მსაჯულებს და ასევე ბოლოს გარკვეულ შეჯამებას გავაკეთებ, ხაზს გაუსმევ იმ პრობლემებს, რომლებიც შეიძლება შეექმნათ ნაფიც მსაჯულებს მსგავსი საქმეების განხილვის პროცესში.
თბილისის საქალაქო სასამართლომ სხდომის დარბაზიდან გაათავისუფლა და პირობითი მსჯავრი შეუფარდა განსასჯელს, რომელიც ცეცხლსასროლი იარაღის მართლსაწინააღმდეგო შეძენა შენახვაში იყო ბრალდებული.
საქმის მასალებით გივი რიბაშვილს საცხოვრებელ სახლში მაკაროვის კონსტრუქციის ავტომატური პისტოლეტისთვის განკუთვნილი ხუთი ცალი ვაზნა და სავაზნე მჭიდი აღმოაჩნდა. განსასჯელს აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობა შეეფარდა და იგი სასჯელაღსრულებით დაწესებულებაში განაჩენის გამოტანამდე იმყოფებოდა.
განსასჯელმა სასამართლოს განუცხადა, რომ ცეცხლსასროლი იარაღის ტყვიები შემთხვევით იპოვა და შეინახა. მართალია იგი აცნობიერებდა, რომ ამით დანაშაულს ჩადიოდა, თუმცა არ მიუნიჭებია ამ ფაქტისთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა. განსასჯელმა სასამართლო სხდომაზე დანაშაულის პატიება ითხოვა.
სასამართლომ დადასტურებულად ჩათვალა განსასჯელის ბრალეულობა ინკრიმინირებულ დანაშაულში და სასჯელის განსაზღვრისას მხედველობაში მიიღო ამ ქმედების შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებები. კერძოდ ის, რომ იგი გულწრფელად აღიარებდა და ინანიებდა დანაშაულს, სრულად აცნობიერებდა პასუხისმგებლობას ჩადენილი დანაშაულისათვის. აგრეთვე ის ფაქტიც, რომ განსასჯელი წარსეულში ნასამართლევი არ იყო და მას დანიშნული სასჯელი ექვსი თვით თავისუფლების აღკვეთა პირობითი მსჯავრით შეუცვალა და სასამართლო სხდომის დარბაზიდან გაათავისუფლა.
ამ ერთი შეხედვით ტრივიალურ დანაშაულზე ალბათ განსაკუთრებული სათქმელი არაფერია, თუმცა მნიშვნელობანია საქმის შედეგი. განსასჯელის პატიმრობიდან გათავისუფლებისა და მის მიმართ პირობითი მსჯავრის გამოყენების საფუძველი გახდა მის მიერ დანაშაულის გულწრფელი აღიარება და მონანიება. იმდენად, რამდენადაც მოქმედი კანონმდებლობა პირობითი მსჯავრის გამოყენების საფუძვლად სწორედ განსასჯელის აღიარებას მიიჩნევს. კანონმდებლის პოზიციით სასჯელის მიზნის მისაღწევად მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს განსასჯელის მიერ ჩადენილი დანაშაულის არსის გაცნობიერებასა და მის მიერ ამ ქმედების პასუხისმგებლობის გააზრებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, თუ პირი არ აღიარებდა და მოინანიებდა ჩადენილ დანაშაულს და მისი ბრალეულობა სასამართლომ მიერ დადასტურებულად იქნებოდა მიჩნეული, მას სახელმძღვანელო წინადადებებისა და რეკომენდაციების ე.წ. `გაიდლაინების~ მიხედვით სასაჯელაღსრულებით დაწესებულებაში ექვსი თვის გატერება მოუწევდა და დამატებით სასჯელად ჯარიმა 1000 ლარი დაეკისრებოდა.
თბილისის საქალაქო სასამართლომ ძარცვაში ბრალდებულ არასრულწლოვან ჯ. არონიშიძისა და დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ნივთის გასაღებაში ბრალდებულ მის ბიძას მ. ადეიშვილს განაჩენი გამოუტანა.
საქმის მასალებით არასრულწლოვანმა არონიშიძემ დაზარალებულის თვალწინ, მისი წინააღმდეგობის მიუხედავად ორი ცალი მობილური ტელეფონი გაიტაცა. ტელეფონები არასრულწლოვანმა, რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს, საკუთარ ბიძას, მ. ადეიშვილს მიუტანა და უთხრა, რომ ტელეფონები ნაძარცვი იყო და მათ გასაღებაში დახმარება სთხოვა. მზრუნველი ბიძა დისშვილს მართლაც დაეხმარა და ერთ-ერთი ტელეფონი 120 ლარად მიჰყიდა ადრე მისთვის უცნობ მოქალაქეს, ხოლო მეორე თავისთვის დაიტოვა და სარგებლობდა.
არასრულწლოვან არონიშიძეს სხვისი მოძრავი ნივთის აშკარად დაუფლებაში ედებოდა ბრალი. ამ ქმდებამ დაზარალებულთათვის მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია და იგი ჩადენილი იყო ბინაში უკანონო შეღწევით. აღნიშნული დანაშაულისათვის კანონი სასჯელის ზომად ხუთიდან რვა წლამდე თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს. ადეიშვილს კი ბრალად ედებოდა წინასწარი შეცნობით დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ნივთის გასაღება, რაც სასჯელის სახედ ორ წლამდე თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს.
განსასჯელებმა სასამართლო სხდომაზე სრულად სცნეს თავი დამნაშავედ. სასამართლომ გამოიკვლია საქმის მასალები, შეისწავლა და შეაფასა არასრულწლოვანი განსასჯელის აღზრდისა და ცხოვრების პირობები და მიიჩნია, რომ მისი საზოგადოების სრულფასოვან წევრად მისი ჩამოყალიბებისათვის სავალდებულო არ იყო სასჯელის სახედ თავისუფლების აღკვეთის გამოყენება. სასამართლომ მხედველობაში მიიღო განსასჯელის მძიმე მატერიალური მდგომარეობა და დანიშნული სასჯელი 4 წლითა და 9 თვით თავისუფლების აღკვეთა პირობითი მსჯავრით შეუცვალა. განსასჯელი პატიმრობიდან სასამართლოს დარბაზიდან გათავისუფლდა, ვინაიდან მან აღკვეთის ღონისძიების სახით შეფარდებული გირაოს გადახდა ვერ შეძლო და საქმის განხილვამდე პატიმრობაში იმყოფებოდა.
რაც შეეხება მის ბიძას, მ. ადეიშვილს, მიუხედავად იმისა, რომ მას ნაკლებად მძიმე დანაშაულის ჩადენაში ედებოდა ბრალი, რასაც აღირებდა, ქმედების შინაარსიდან გამომდინარე, სასამართლომ მას ერთი წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა.
21 წლის მამუკა დვალი ციხეში პირველად მკვლელობის ბრალდებით მოხვდა. სასამართლომ მას 19 წლით თავისუფლების აღკვეთა შეუფარდა, მაგრამ გაუმართლა – 12-წლიანი ტუსაღობის შემდეგ პირობით ვადაზე ადრე პირობით გაათავისუფლეს. ყოფილ პატიმარს გარეთ მეუღლე და შვილი ელოდნენ, მაგრამ, მძიმე გამოცდის მიუხედავად, ციხეში მეორედაც მკვლელობისთვის აღმოჩნდა – მეზობელი დედის შეგინების გამო მოკლა.
როგორც საქმის მასალებით ირკვევა, სწორედ შეგინების გამო მოკლა მამუკა დვალმა მეზობელი, ედიშერ მამულაშვილი, ყოველ შემთხვევაში, ასე უთხრა მან მეუღლეს. მაგრამ, საინტერესო ისაა, რომ დღემდე არ არის ცნობილი, რა გახდა გინების მოტივი. არაა გამორიცხული, მკვლელობას სულ სხვა მიზეზი ჰქონდეს, მაგრამ, არ მოიძებნა, არც ერთი მოწმე რომელიც მომხდარს შეესწრო.
საქმის მასალების თანახმად, 18 დეკემბერს, მამუკა დვალმა დილით ჯერ სახლში, შემდეგ კი მეზობლის ბავშვის დაბადების დღეზე მისულმა სასმელი დალია. სუფრა დაახლოებით ღამის 2 საათზე დატოვა. თავის სახლთან მისულს, მეზობელი, 39 წლის ედიშერ მამულაშვილი შეხვდა, რომელიც ასევე მთვრალი იყო. ედიშერმა მას დედა შეაგინა, მაგრამ რატომ, საქმის მასალებში ამის მიზეზი არ ჩანს. საბრალდებო დასკვნის თანახმად, „ამ ფაქტით განაწყენებულმა დვალმა, შურისძიების მოტივით, მეზობლის მოკვლა გადაწყვიტა. განზრახვის სისრულეში მოსაყვანად თან ნაქონი დანა ამოიღო და მამულაშვილს კისრის არეში ორი, ხოლო ბარძაყის არეში ერთი ჭრილობა მიაყენა“.
გამოძიების მასალებითვე, დვალმა დაჭრილი იქვე მიატოვა, თავად კი სახლში შევიდა, სისხლიანი დანა გარეცხა და მომხდარი მეუღლეს უამბო. კერძოდ, უთხრა, რომ დედის შეგინების გამო ედიშერ მამულაშვილი მოკლა, მაგრამ მეუღლემ ქმრისა არ დაიჯერა, რადგან ციხიდან გამოსულ დვალს, განსაკუთრებით სიმთვრალეში, ბოდვითი მოვლენები ახასიათებდა. ამიტომ, იფიქრა, რომ ქმარს მორიგი დეპრესია ჰქონდა.
საქმის მასალების თანახმად, დვალი იმავე ღამეს დაბრუნდა შემთხვევის ადგილზე, სადაც დაჭრილი ჯერ კიდევ ცოცხალი დახვდა, მაგრამ მის გადარჩენაზე არც უფიქრია, დაჭრილი ნახევრად გაყინულ მდინარესთან გადაათრია და წყალში გადააგდო. შემდეგ კი ისევ სახლში დაბრუნდა, ნივთები ჩაალაგა და იქაურობა დატოვა.
მოკლულის ცხედარი მდინარეში მეორე დილითვე იპოვეს და საქმეს შურისძიების მოტივით, განსაკუთრებული სისასტიკით ჩადენილი მკვლელობის კვალიფიკაცია მიენიჭა. გამოძიებას დამნაშავის დადგენა არ გასჭირვებია, მაგრამ მის კვალს ვეღარ მიაგნო – დვალმა საქართველოს დატოვება და მიმალვა მოასწრო.
საქმის მასალებით, ის რუსეთში, კერძოდ, ქალაქ ხარკოვში იმყოფებოდა, მაგრამ არც იქ უცხოვრია მშვიდად – მორიგი დანაშაული ამჯერად ხარკოვში ჩაიდინა, მაგრამ იქაურ პოლიციას ვეღარ დაუძვრა. დვალი ბინების ძარცვისთვის და პოლიციისათვის წინააღმდეგობის გაწევისთვის დააკავეს და ხარკოვის სასამართლომ 6 წელი მიუსაჯა. თუმცა, ვინაიდან საქართველოში უფრო მძიმე დანაშაული ჰქონდა ჩადენილი, ხუთწლიანი პატიმრობის შემდეგ, მისი საქართველოში ექსტრადიცია მოხდა.
საქართველოში ჩამოყვანის შემდეგ, პროკურატურამ მამულაშვილის მკვლელობის თაროზე შემოდებული საქმე განაახლა და ერთთვიანი გამოძიების შემდეგ საქმე სასამართლოს გაუგზავნა. დვალის საქმე უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიამ განიხილა.
ექსტრადირებულმა პატიმარმა წარდგენილ ბრალდებაში თავი დამნაშავედ საერთოდ არ სცნო. აცხადებდა, რომ იმ დღეს საერთოდ არ შეხვედრია მოკლულ მეზობელს და საერთოდ არაფერი იცოდა მომხდარზე.
განსასჯელის ჩვენებიდან: „არანაირი მკვლელობა არ ჩამიდენია, ესაა ტყუილი და ამ ბრალდებაში თავს დამნაშავედ არ ვცნობ. არც ის ვიცი, ვინ მოკლა ედიშერ მამულაშვილი. იმ დღეს მე ის საერთოდ არ მინახავს. რაც შეეხება საქართველოდან ჩემს გამგზავრებას, დიდი ხანია რუსეთში სამუშაოდ წასვლა მინდოდა და ამიტომ წავედი. ამ ხნის განმავლობაში არც კი ვიცოდი, რომ პოლიცია მეძებდა. ეს ბრალდება მას შემდეგ გავიგე, როცა რუსეთში დამაკავეს“.
მოკლედ, მკვლელობასთან კავშირს განსასჯელი კატეგორიულად უარყოფდა, მაგრამ სასამართლომ დვალს დანაშაული არა მხოლოდ მისი მეუღლის, არამედ სიდედრის ჩვენებებითაც დაუდასტურა. საქმე ისაა, რომ განსასჯელის მეუღლე პროკურატურას ჯერ კიდევ წინასწარ გამოძიებაში ჰყავდა დაკითხული, რომელმაც ქმარი ამხილა. ჩვენებაში მაშინ განაცხადა, რომ იმ ღამეს, როდესაც ქმარმა მკვლელობის შესახებ უამბო არ დაუჯერა, რადგან ეგონა, რომ დეპრესიაში იყო და ბოდავდა. წლების შემდეგ კი სასამართლოს სრულიად სხვა ჩვენება მისცა და პროცესზე ქმრის დაცვა საერთოდ არ უცდია.
პატიმრის მეუღლის ჩვენებიდან: „იმ ღამეს ჩემი მეუღლე სახლში რომ დაბრუნდა, ხელში 29-სანტიმეტრიანი გასისხლიანებული დანა ეჭირა. დანა გარეცხა და, როდესაც ოთახში შემოვიდა, მითხრა, დედის შეგინების გამო კაცი მოვკალიო... ვუთხარი, რომ დაეძინა, მაგრამ, მითხრა, გარეთ მელოდებიან და ახლავე შემოვალო. ჩვენს ლაპარაკზე ბავშვს გაეღვიძა და ტირილი დაიწყო. დასამშვიდებლად მის ოთახში გავედი და მეც მასთან ერთად ჩამეძინა. გამთენიისას გამეღვიძა, მეგონა, მამუკას ეძინა, მაგრამ სახლში არ დამხვდა და გარეთ გავედი. ქუჩაში ცოტა ხანს ვიდექი. ამასობაში გათენდა და მეზობლების ხმა შემომესმა. გავიგე, რომ ედიშერ მამულაშვილი მოუკლავთ, რომელიც მკვლელს წყალში გადაუგდია. შეშინებული ისევ სახლში ავედი და მოვლენებს ფანჯრიდან ვადევნებდი თვალს. შემდეგ პოლიცია მოვიდა...“
მოწმის სტატუსით სასამართლომ განსასჯელის სიდედრიც დაკითხა.
„მამუკა ჩემი სიძეა. დეკემბერი იყო, რიცხვი არ მახსოვს. ჩემმა ქალიშვილმა მიამბო, რომ მისმა ქმარმა კაცი მოკლა... ამ ფაქტიდან ერთ კვირაში მამუკას შემთხვევით თბილისში შევხვდი, მითხრა, რომ მკვლელობა მან ჩაიდინა –ვიმალები და რუსეთში უნდა წავიდეო. მას მერე მამუკაზე არაფერი ვიცოდით“.
დანაშაულის ფაქტს კიდევ ერთი მოწმე, განსასჯელის მეგობრის საყვარელიც ადასტურებდა:
„ტარიელთან, რომელიც მამუკასთან მეგობრობდა, არარეგისტრირებულ ქორწინებაში ვარ. იმ ღამით ხმაურზე გამომეღვიძა სახლის კარი ტარიელმა გააღო და ოთახში მამუკა შემოვიდა. ტანსაცმელი სულ სისხლით ჰქონდა მოსვრილი. ტარიელმა რომ ჰკითხა, რა მოგივიდაო, მამუკამ უთხრა, რომ დედის შეგინების გამო ედიშერ მამულაშვილი მოკლა“.
სასამართლოს ჩვენება იმ მოწმემაც მისცა, რომელთან ერთადაც ედიშერმა იმ საღამოს დალია. სწორედ მან ნახა მამულაშვილი უკანასკნელად: „ერთად ვსვამდით მეზობლები ჯიხურში... ჩვენ წავედით და ედიშერი იქ დავტოვეთ... მეორე დღეს მისი გვამი მდინარეში იპოვეს“, – ამბობდა მოწმე.
სასამართლო სხდომებს მოკლულის მეუღლეც ესწრებოდა, რომელიც დამნაშავის უმკაცრესად დასჯას ითხოვდა. თუმცა, დაზარალებულის სტატუსით დაკითხულმა ჭირისუფალმა მხოლოდ ის დაადასტურა, რომ მისი მეუღლე განსასჯელს იცნობდა. მათ შორის რაიმე წყენა იყო თუ არა, ამაზე მოწმემ არაფერი იცოდა.
სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზის დასკვნით დადგინდა, რომ მოკლულის გვამს კისრის წინა ზედაპირზე ორი ურთიერთპარალელური ჭრილობა აღენიშნებოდა, ერთი ჭრილობა კი მარცხენა ბარძაყში ჰქონდა მიყენებული. სწორედ ბარძაყში მიყენებული ჭრილობა აღმოჩნდა სასიკვდილო, რადგან არტერია იყო გადაჭრილი. კისრის არეში მიყენებული დაზიანებები ექსპერტებმა მსუბუქ ხარისხს მიაკუთვნეს. რაც შეეხება სიკვდილის უშუალო მიზეზს, ექსპერტიზის მიხედვით გახდა ანემია. დასკვნაში მითითებულია, რომ წყალში გადაგდების მომენტში მამულაშვილი ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო, მაგრამ სისხლისგან დაიცალა.
საქმის მასალები თითქოს უტყუარი იყო, მაგრამ სასამართლომ ჩათვალა, რომ კვალიფიკაცია მკაცრი იყო, რადგან საქმეში არ ჩანდა საკმარისი მტკიცებულებები იმის დასადასტურებლად, რომ მკვლელობა განსაკუთრებული სისასტიკით მოხდა. თუმცა, სასჯელის განსაზღვრისას, სასამართლომ მხედველობაში მიიღო ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმე და ფაქტი, რომ დვალი წლების განმავლობაში ემალებოდა გამოძიებას, რაც უარყოფითად ახასიათებდა მის პიროვნებას. სასამართლომ დვალი განსაკუთრებით საშიშ დამნაშავედ ცნო და საბოლოოდ 20 წლით პატიმრობა მიუსაჯა. მე გავესაუბრე რამდენიმე ნაფიც მსაჯულს სხვადასხვა ქვეყნებიდან რათა გამეგო მათი განცდები და მეთოდები, რომლითაც ისინი ხელმძღვანელობდნენ გადაწყვეტილების მიღების დროს. მინდოდა მათი თვალით დანახული და განცდილი შემედარებინა ჩემ მოსაზრებებთან და ამ მეთოდით ვეცადე მიუკერძოებლად გამეაანალიზებინა და წარმომეჩინა ის პოზიტიური და უარყოფითი მხარეები, რომლებიც აქვს ამ ინსტიტუტს. პირველ რიგში ისინი ჩემთან გულწრფელად აღნიშნავდნენ, რომ საქმეების სირთულის და მიხედვით განცდებიც სხვადასხვანაირია ასევე განსაკუთრებულად ყურადსაღებია ისიც, რომ მძიმე დანაშაულების განსჯა მათვის უფრო რთულია ვიდრე ნაკლებად მძიმე დანაშაულებისა, რადგან როგორც ამას მსაჯულების დიდი ნაწილი ჩემთან საუბრისას აღნიშნავდა შინაგანად ისინი თურმე მეტად განიცდიან როდესაც საქმე გვაქ არა კვალიფიციურ, მაგრამ განსაკუთრებული სისასტიკით ჩადენილი ქმედებებს, მათთვის ხშირად უფრო ძნელი ყოფილა ვთქვათ მაგალითისთვის ისეთი საქმეები როგორიცაა განზრახ მკვლელობა ყოველგვარი გარემოებების გარეშე, ვიდრე სხვა ნებისმიერი თუნდაც ურთულესი საკითხების გადაწყვეტა, ეს კი იმ მარტივი მიზეზით ახსნეს, რომ ისინი დამნაშავეს სხვადასხვა კონტექსტში უყურებენ აქ უკვე ემოციები უფრო მეტს კარნახობს თურმე გონებას და ისინი ამას ერთხმად პრობლემურად მიიჩნევენ, რადგან ფიქრობენ, რომ ასეთ დროს შესაძლებელია ადვილად დაუშვა შეცდომა. ერთმა მსაჯულმა მითხრა ასეთი აზრი ვფიქრობო მოსამართლე ვერასდროს ვერ გამოიტანს ისეთ სრულფასოვან გადაწყვეტილებას როგორსაც ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოო, მეტიც მან მითხრა, რომ აზროვნება იმ მსაჯულებისა რომლებიც არაერთხელ არიან ნამყოფი საქმის განხილვაზე და გარკვეული ცოდნა აქვთ ამ კუთხით რადიკალურად განსხვავდებიან მსაჯულებისგან რომლებსაც არანაირი შეხება არ ქონიათო მსგავსი საკითხების განხილვასთან ის მიიჩნევდა, რომ ასეთი გამოცდილება ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე ხელის შემშლელი გარემოება იყო. აგრეთვე არაერთხელ გაესვა ხაზი იმ ფაქტს, რომ განხილვის ოთახი თითოეული მსაჯულისთვის უნდა იყოსო იდეალირი, რადგან ისედაც ემოციური ფონი ძაან დაძაბულიაო ხოლმე და შესაბამისად პატარა ნიუნსებსაც კი შეუძლიაო მსაჯულის მწყობრიდან გამოყვანა. აგრეთვე მათთან საუბრისას ცხადი იყო პირადად ჩემთვის ერთი დეტალი, დიდი ყურადღება უნდა მიექცეს თავად ნაფიც მსაჯულების ფსიქოლოგიას, მათი აზროვნების სტილს რათა თავიდან იქნეს აცილებული პრობლემების მთელი კასკადი, რომელიც შეუძლია წარმოშვას ამ მცირე მაგრამ უაღრესად მნიშვნელოვან საკითხს. რადგან მათზე უდიდესი ზეგავლენას ახდენს
ადვოკატის, პროკურორის და თავად მხარეების ნებისმიერი გამოსვლა, ასევე მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით გავრცელებული ნებისმმიერი დეტალი, რომელიც საქმესთანაა კავშირში. ასევე ჩემი არით ისინი აუცილებლად უნდა იყვნენ განათლებულნი და ერუდირებულნი, უნდა ქონდეთ რაც შეიძლება განსხვავებული და მრავალმხრივი განათლება, თან არ უნდა იყვნენ ინდიფერენტულნი ანუ მათთვის სულ ერთი არ უნდა იყოს რა სახის განაჩენს გამოიტანენ და პროცესში მათი მონაწილეობა არ უნდა იყოს მხოლოდ მოვალეობის მოხდის მიზნით გამსჭვალული, პირიქით ისინი უნდა ცდილობდნენ საკუთარი მრავალმხრივი პოზიციების ჯერ წარმოჩენას და შემდეგ ლობირებას, დაცვას. ასევე ამ საუბრებიდან გამომდინარე მსაჯულებს ვურჩევდი თუნდაც მათთვის ცხადზე ცხადი იყოს საქმის ვითარება აცალონ ფიქრი და საკუთარი დასკვნების გამოტანა ერთმანეთს, რადგან პოზიციების მრავალფეროვნება აუცილებელია ჭეშმარიტების დასადგენად. ეს ყველაფერი კი ხელს შეუწყობს სამართლიანი გადაწყვეტილების გამოტანას, მაგრამ შეცდომები შეიძლება ყველგან გაიპაროს უბრალოდ ამ შემთხევაში ჩემი აზრით მინიმუმამდე იქნება დაყვანილი ასეთი შეცდომის დაშვების შესაძლებლობა. ნაფიც მსაჯულს და მსაჯულობის კანდიდატს უფლება აქვთ დროულად მიიღონ სახელმწიფოსგან ყველა იმ ხარჯის ანაზღაურება, რომელიც პირდაპირაა დაკავშირებული მათ მიერ საკუთარი მოვალეობის შესრულებასთან. დღიური, სამგზავრო და სხვა პირდაპირი ხარჯების ანაზღაურების ოდენობას განსაზღვრავს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო. საჯარო მოსამსახურეს და სახელმწიფო ბიუჯეტით დაფინანსებულ ორგანიზაციაში დასაქმებულ პირს ნაფიც მსაჯულად სასამართლო პროცესში მონაწილეობის დროს უნარჩუნდება სამუშაო ადგილი და ანაზღაურება. სასამართლო ვალდებულია ინდივიდუალურად გაითვალისწინოს ნაფიცი მსაჯულის კანონიერი ინტერესები. სასამართლო თავისუფლდება ამ ვალდებულებისაგან, თუ ნაფიცი მსაჯულის კანონიერი ინტერესების აკომოდაციით დაცული სიკეთე ნაკლებია, ვიდრე მართლმსაჯულებისათვის ან მესამე პირისათვის მიყენებული ზიანი. ასეთ შემთხვევაში პირი უნდა გათავისუფლდეს ნაფიცი მსაჯულის მოვალეობის შესრულებისაგან.
წინასწარ შემიძლია ვივარაუდო, ქართველი საზოგადოების აზროვნების სტილიდან გამომდინარე ეს პუნქტი ,,საჯარო მოსამსახურეს და სახელმწიფო ბიუჯეტით დაფინანსებულ ორგანიზაციაში დასაქმებულ პირს ნაფიც მსაჯულად სასამართლო პროცესში მონაწილეობის დროს უნარჩუნდება სამუშაო ადგილი და ანაზღაურება“ არაერთგვაროვან რეაქციებს გამოიწვევს, კერძოდ შეიძლება საზოგადოებას ეჭვი შეეპაროს სახელმწიფო ბიუჯეტით დაფინანსებული ორგანიზაციების თანამშრომლების მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებაში, რადგან არსებობს აზრი, რომელიც შესაძლოა სამართლიანიც იყოს, მარტივი მიზეზის გამო ეს პირები გარკვეულწილად დამოკიდებულნი არიან და მათ მიერ გადაწყვეტილების მიღებისას ყოველთვის დადგება ეს საკითხი, საერთოდ მიმაჩნია თუ ოდესმე მოხდება ნაფიც მსაჯულების ჩართვა ეკონომიკური, ადმინისტრაციული და სამოქალაქო საქმეების განხილვის პროცესში, მართებული არ იქნება ამ პირების ჩართვა მსგავსი საკითხების განხილვაში, მეტიც ვისურვებდი ნებისმიერ პროცესში სადაც მხარედ სახელმწიფოც იქნება უნდა მოხდეს საკითხის კანონმდებლობით დარეგულირება და ამ პირებს არ უნდა მიეცეთ ნაფიც მსაჯულად ყოფნის საშუალება. დავაზუსტებ მიმაჩნია სასურველი იქნება ნაფიც მსაჯულების აცილების საფუძვლებში ჩავამატოთ რამდენიმე პუნქტი და გამოვრიცხოთ სახელმწიფო ბიუჯეტით დაფინანსებული ორგანიზაციების თანამშრომლების მონაწილეობა ისეთ პროცესებში სადაც მხარე სახელმწიფოც იქნება, იმის მსგავსად როგორც ეს ხდება პროკურატურის ან პოლიციის თანამშრომლების მიმართ. პირი უფლებამოსილია ნაფიც მსაჯულად მონაწილეობა მიიღოს სასამართლო პროცესში, თუ ჳ საქართველოს საარჩევნო ადმინისტრაციის მიერ შეყვანილია ამომრჩეველთა ერთიან სიაში, ეს იმას ნიშნავს, რომ პიროვნებას შეუსრულდა თვრამეტი წელი და ის კანონის საფუძველზე დარეგისტრირებულია, როგორც აქტიური საარჩევნო უფლების მქონე პირი. არჩევნების საყოველთაობის პრინციპი გულისხმობს, რომ საარჩევნო უფლება არის ყველა მოქალაქისათვის უზრუნველყოფილი და მისი უკანონო შეზღუდვა დაუშვებელია. თუმცა კანონით დადგენილი გარკვეული სახის შემზღუდავი პირობებით ანუ ცენზებით საარჩევნევნო უფლების მქონე პირთა წრის განსაზღვრა შესაძლებელია, კერძოდ აქტიური საარჩევნო უფლება აქვს საქართველოს ყველა მოქალაქეს, რომელსაც არჩევნების დღემდე შეუსრულდა ან იმ დღეს უსრულდება 18 წელი. რაც შეეხება პასიურ საარჩევნო უფლებას, ის უფრო მეტად არის შეზღუდული ცენზებით ვიდრე აქტიური საარჩევნო უფლება. მაგალითად, საქართველოს პრეზიდენტად შეიძლება აირჩეს დაბადებით საქართველოს მოქალაქე 35 წლის ასაკიდან, რომელსაც საქართველოში უცხოვრია 15 წელი მაინც და არჩევნების დანიშვნის დღეს ცხოვრობს საქართველოში. საქართველოს პარლამენტის წევრად შეიძლება აირჩეს საარჩევნო უფლების მქონე საქართველოს მოქალაქე 25 წლის ასაკიდან, რომელსაც საქართველოში მუდმივად უცხოვრია არანაკლებ 10 წლისა და იცის ქართული ენა. ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს – საკრებულოს წევრად კი შეიძლება აირჩეს საქართველოს მოქალაქე, რომელსაც კენჭისყრის დღისათვის შეუსრულდა 21 წელი და კანონით დადგენილი წესით რეგისტრირებულია შესაბამისი საკრებულოს ტერიტორიაზე. როგორც პრეზიდენტად ისე პარლამენტისა და საკრებულოს წევრად არ შეიძლება აირჩეს მოქალაქე, რომელსაც უკანასკნელი 2 წლის განმავლობაში არ უცხოვრია საქართველოში. ,,ნარკოტიკული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის თანახმად სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენის საფუძველზე ნარკოტიკული საშუალების მომხმარებელს 3 წლით ჩამოერთმევა პასიური საარჩევნო უფლება. კონსტიტუციის თანახმად როგორც აქტიური ისე პასიური საარჩევნო უფლება არა აქვს მოქალაქეს, რომელიც სასამართლომ ქმედუუნაროდ ცნო ან სასამართლოს განაჩენით იმყოფება სასჯელის აღსრულების დაწესებულებაში, ხაზი უნდა გაესვას, რომ საარჩევნო უფლების მიმართ შეზღუდვა მოქმედებს სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით თავისუფლების აღკვეთა შეფარდებულ პირისადმი და უდანაშაულობის პრეზუმფციიდან გამომდინარე წინასწარ პატიმრობაში მყოფ პირს ეს უფლება არ შეიძლება, რომ შეეზღუდოს. აღსანიშნავი, რომ განსხვავებით საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნებისაგან განსხვავებით, ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს – საკრებულოს არჩევნებში მონაწილეობას არ იღებენ არჩევნების დანიშვნის დღისათვის საქართველოს საზღვრებს გარეთ მუდმივად ან დროებით მცხოვრები საქართველოს მოქალაქეები და ის ამომრჩევლები, რომლებიც არიან ნაოსნობაში მყოფ გემებზე. ჳჳ იცის სისხლის სამართლის პროცესის ენა, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მეთერთმეტე მუხლის მიხედვით, სისხლის სამართლის პროცესი ხორციელდება ქართულ ენაზე, აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკაში – აგრეთვე აფხაზურ ენაზე. პროცესის მონაწილეს, რომელმაც არ იცის ან სათანადოდ არ იცის სისხლის სამართლის პროცესის ენა, ამ კოდექსით დადგენილი წესით დაენიშნება თარჯიმანი. ჳჳჳ ცხოვრობს ტერიტორიაზე, რომელიც შედის იმ სასამართლოს განსჯადობაში, სადაც მიმდინარეობს პროცესი. ჳვ შეზღუდული არა აქვს ფიზიკური ან ფსიქიკური შესაძლებლობები, რაც ხელს არ შეუშლის მის მიერ ნაფიცი მსაჯულის მოვალეობის შესრულებას. მოდი დავაკონკრეტოთ ტერმინების შეზღუდული ფიზიკური ან ფსიქიკური შესაძლებლობების მქონეს მნიშვნელობა შემდეგ კი განვმარტოთ რას გულისხმობს კანონმდებელი ამ პუნქტში. ,,შეზღუდული შესაძლებლობების (უნარების) მქონე პირთა უფლებების შესახებ" გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის დეკლარაცია (1975 წლის 9 დეკემბერი).
დეკლარაციაში გამოყენებულია ტერმინი "შეზღუდული შესაძლებლობის (უნარების) მქონე პირი" და მოცემულია შემდეგი განმარტება:
"შეზღუდული შესაძლებლობების (უნარების) მქონე პირი არის ნებისმიერი ადამიანი, რომელსაც არ აქვს უნარი მთლიანად ან ნაწილობრივ უზრუნველყოს თავისი თავი ჩვეულებრივი (ნორმალური) ადამიანური ან სოციალური ცხოვრების საჭიროებებით, გონებრივი ან ფიზიკური შესაძლებლობების თანდაყოლილი ან არათანდაყოლილი დეფექტის შედეგად" . როცა გავიგეთ ამ სიტყვების მნიშვნელობა აუცილებლად უნდა დავაზუსტოთ, რომ ამ პუნქტის თანახმად შესაძლებელია მსგავსი პრობლემების მქონე პირებმა მიიღონ მონაწილეობა ნაფიც მსაჯულის სტატუსით საქმის განხილვაში თუ ეს ხელს არ შეუშლის მათ მიერ ნაფიც მსაჯულების მოვალეობების შესრულებას.
წინასასამართლო სხდომა.
თუ ბრალდებულის მაგისტრატ მოსამართლესთან პირველი წარდგენის შემდეგ ბრალდება შეიცვალა, წინასასამართლო სხდომაზე მოსამართლე ბრალდებულს განუმარტავს ბრალდების არსს და ამ ბრალდებით გათვალისწინებული სასჯელის ზომას.
წინასასამართლო სხდომაზე მოსამართლე არკვევს, ცნობს თუ არა ბრალდებული თავს დამნაშავედ წარდგენილ ბრალდებაში და რა მოცულობით, ასევე განიხილავს საპროცესო შეთანხმების დადების შესაძლებლობას. ამ შემთხვევაში გამოიყენება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული დებულებები საპროცესო შეთანხმების შესახებ. საპროცესო შეთანხმება გულისხმობს, სასამართლოს მიერ საქმის არსებითი განხილვის გარეშე განაჩენის გამოტანის საფუძველს. საპროცესო შეთანხმების საფუძველია გარიგება ბრალზე ან შეთანხმება სასჯელზე. საპროცესო შეთანხმების შეთავაზება ბრალდებულისათვის წარმოადგენს პროკურორის უფლებამოსილებას.საპროცესო შეთანხმების შედეგად, საბრალდებო დასკვნის ნაცვლად, პროკურატურა სასამართლოს წარუდგენს შუამდგომლობას სასამართლოს მიერ საქმის არსებითი განხილვის გარეშე განაჩენის გამოტანის თაობაზე. საპროცესო შეთანხმება წარმოადგენს შეთანხმებას ბრალდებულსა და პროკურატურას შორის - ბრალდებულის მხრიდან ბრალის აღიარების ან სასჯელზე დათანხმების შესახებ, ხოლო პროკურატურის მხრიდან ბრალდებულის მიმართ სასჟელის მაქსიმუმის განსაზღვრის შესახებ.ამ ინსტიტუტის სამშობლოდ ითვლება ამერიკის შეერთებული შტატები. საკანონმდებლო დონეზე ამ ინსტიტუტის რეგლამენტირება მოხდა მას შემდეგ, რაც მისი გამოყენების გამოცდილება უკვე დაგროვილი იყო პრაქტიკაში. საპროცესო შეთანხმების შეთავაზება შეუძლია როგორც ბრალდებულს (პირი, რომელსაც წაყენებული აქვს ბრალი და გამოტანილია დადგენილება მისი ბრალდებულის სახით სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემის შესახებ), განსასჯელს (პირი, რომელიც სასამართლოს მიერ მიცემულია სამართალში) და პროკურორს. საპროცესო შეთანხმების დადების შეთავაზება შეუძლია, აგრეთვე, მოსამართლეს (სასამართლოს) საქმის არსებითი განხილვის დროს, თუ არ არის დაწყებული სასამართლო კამათი. სასჯელზე შეთანხმება გულისხმობს, რომ ბრალდებული ან განსასჯელი არ აღიარებს დანაშაულს, მაგრამ თანახმაა პროკურორის მიერ მოთხოვნილ სასჯელის ზომაზე ან მისგან გათავისუფლებაზე. ასეთ შემთხვევაში, პირი ითვლება ნასამართლევად. ბრალზე შეთანხმების შემთხვევაში, ბრალდებული (განსასჯელი) აღიარებს დანაშაულს. თუ დაიდო საპროცესო შეთანხმება, პროკურორს უფლება აქვს იშუამდგომლოს სასჯელის შემცირების, ბრალდების შემსუბუქების ან ნაწილობრივ მოხსნის თაობაზე, რის დროსაც მან უნდა გაითვალისწინოს საჯარო ინტერესი, სასჯელის სიმძიმე, აგრეთვე ის, თუ რამდენად საშიში ქმედება იყო ჩადენილი და რამდენად მიუძღვის ბრალდებულს ან განსასჯელს მის ჩადენაში ბრალი. საპროცესო შეთანხმების დადებისას უნდა არსებობდეს ზემდგომი პროკურორის და ბრალდებულის წინასწარი თანხმობა და ამ პროცესში აუცილებლად უნდა მონაწილეობდეს დამცველი. პროკურორმა უნდა გააფრთხილოს პირი, რომ იგი არ თავისუფლდება სამოქალაქო ან სხვა სახის პასუხისმგებლობისაგან. მაგალითად, თუ დანაშაულის შედეგად დაზარალებულს მიადგა ქონებრივი ზიანი, ბრალდებული (განსასჯელი) აანაზღაურებს ამ ზიანს, თუმცა, განსაკუთრებულ შემთხვევებში, გენერალურ პროკურორს ან მის მოადგილეს უფლება აქვს სასამართლოს წინაშე იშუამდგომლოს ამგვარი პასუხისმგებლობისაგან მისი გათავისუფლების შესახებ, რის შემდეგაც პასუხისმგებლობა გადადის უკვე სახელმწიფოზე. თუ ბრალდებულმა ითანამშრომლა საგამოძიებო ორგანოებთან, რის შედეგადაც გამოვლინდა თანამდებობის პირის ან/და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის ჩამდენი პირის ვინაობა და შეიქმნა დანაშაულის გახსნის წინაპირობები, საქართველოს გენერალურ პროკურორს შეუძლია იშუამდგომლოს სასამართლოს წინაშე ბრალდებულის სასჯელისგან სრულად გათავისუფლების შესახებ. სასჯელისგან სრულად გათავისუფლება არ დაიშვება მხოლოდ ჯარიმის ან თანხის გადახდის სანაცვლოდ. თუ ბრალდებულს ბრალი წაუყენეს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს განსჯადი დანაშაულის ჩადენისათვის, მოსამართლე ვალდებულია ბრალდებულს განუმარტოს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს დებულებები და მასთან დაკავშირებული ბრალდებულის უფლებები. ამის შემდეგ მოსამართლე არკვევს, ამბობენ თუ არა მხარეები უარს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე. თუ მხარეები ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე უარს ერთობლივად არ განაცხადებენ, მოსამართლე ნიშნავს ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის სხდომის თარიღს. წინასასამართლო სხდომის მოსამართლე:
ა) განიხილავს მხარეთა შუამდგომლობებს მტკიცებულებათა დასაშვებობის
თაობაზე;
ბ) განიხილავს შუამდგომლობას აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების, შეცვლის ან გაუქმების შესახებ;
გ) განიხილავს შუამდგომლობას საპროცესო კონფისკაციის უზრუნველყოფის მიზნით;
დ) განიხილავს მხარეთა სხვა შუამდგომლობებს;
ე) წყვეტს არსებითი განხილვისათვის საქმის გადაცემის საკითხს.
არსებითი განხილვისათვის საქმის გადაცემა დასაშვებია იმ შემთხვევაში,
თუ სასამართლო დარწმუნდება, რომ ბრალდების მხარის მიერ წარდგენილი
მტკიცებულებები ალბათობის მაღალი ხარისხით იძლევა საფუძველს ვარაუდისათვის, რომ დანაშაული ამ პირმა ჩაიდინა.
თუ ბრალდების მხარის მიერ წარდგენილი მტკიცებულებები ალბათობის
მაღალი ხარისხით არ იძლევა საფუძველს ვარაუდისათვის, რომ დანაშაული ამ პირმა ჩაიდინა, წინასასამართლო სხდომის მოსამართლე განჩინებით წყვეტს სისხლისსამართლებრივ დევნას. განჩინება ერთჯერადად, მისი გამოტანიდან 5 დღის ვადაში საჩივრდება სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიაში.
წინასასამართლო სხდომის მოსამართლე მხარეთა მონაწილეობით საქმის არსებითი განხილვისათვის მოსამზადებლად: განსაზღვრავს საქმის არსებითი განხილვის სხდომის დაწყების თარიღს, საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსაწვევ პირებს უგზავნის სასამართლო უწყებებს, ამტკიცებს მხარეების მიერ წარსადგენ მტკიცებულებათა ნუსხას, ასევე მათგან მიღებულ იმ მტკიცებულებათა ჩამონათვალს, რომლებსაც მხარეები სადავოდ არ ხდიან, ბრალდებულს, რომელიც პატიმარი არ არის, წერილობით განუმარტავს საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე გამოუცხადებლობის შედეგებს, იღებს სხვა ზომებს სხდომაზე საქმის არსებითი განხილვისათვის მოსამზადებლად.
ნაფიცი მსაჯულობის კანდიდატთა სიის შედგენა.
ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის სხდომაზე, სხდომის თავმჯდომარე ამომრჩეველთა ერთიანი სიიდან, მხარეთა მოსაზრებების მოსმენის შემდეგ, თავის მიერვე განსაზღვრული ბიჯის გამოყენებით ადგენს ნაფიცი მსაჯულობის კანდიდატთა სიას 50 პირის შემადგენლობით. ნაფიცი მსაჯულობის კანდიდატებს მსაჯულთა შერჩევის სხდომამდე გონივრულ ვადაში საცხოვრებელი ადგილის მისამართზე ეგზავნებათ მოსამართლის მიერ დამტკიცებული კითხვარი. ნაფიცი მსაჯულობის კანდიდატი ვალდებულია უპასუხოს კითხვებს კითხვარში მითითებულ ვადაში. კითხვარს მოსამართლე ამტკიცებს მხარეებთან მოთათბირების საფუძველზე.
ამომრჩეველთა ერთიან სიას შესაბამისი საარჩევნო ადმინისტრაცია ყოველწლიურად, არა უგვიანეს 1 ივლისისა, უგზავნის შესაბამის სასამართლოს. სასამართლო ვალდებულია შეატყობინოს მხარეებს ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის ადგილისა და დროის შესახებ. მხარეებს უფლება აქვთ, დაესწრონ მსაჯულების შერჩევის პროცედურას. მხარეს უფლება აქვს, ერთჯერადად, 24 საათის განმავლობაში გაასაჩივროს ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის სხდომის თავმჯდომარის უკანონო გადაწყვეტილება ან მოქმედება. საჩივარი შეიტანება საქმის განმხილველი სასამართლოს თავმჯდომარესთან, რომელიც ზეპირი მოსმენის გარეშე, განჩინებით წყვეტს მას შეტანიდან 24 საათის განმავლობაში. ამ წესით შერჩეულ ნაფიცი მსაჯულობის კანდიდატთა სიაში ანბანური თანამიმდევრობით მიეთითება პირის გვარი, სახელი და მისამართი. სიას ხელს აწერს სხდომის თავმჯდომარე. ნაფიცი მსაჯულობის კანდიდატთა სიის ასლები გადაეცემა მხარეებს. ნაფიცი მსაჯულობის კანდიდატებს მსაჯულთა შერჩევის სხდომამდე ეგზავნებათ უწყება, სადაც მითითებულია სხდომის დაწყების დრო, ადგილი და გამოცხადების სავალდებულოობა. ნაფიცი მსაჯულობის კანდიდატი ვალდებულია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით განსაზღვრული აცილების საფუძვლის არსებობის შემთხვევაში ეს აცნობოს სასამართლოს უწყების მიღებიდან 2 დღის განმავლობაში, ამ საფუძვლებზე ქვემოთ ცალკე საკითხად ვისაუბრებ.
ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის სხდომა.
სხდომის თავმჯდომარე ხსნის სასამართლო სხდომას, რის შემდეგაც სხდომის მდივანი აცხადებს მსაჯულობის კანდიდატთა ვინაობას. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ სასამართლოში მსაჯულობის 50-ზე ნაკლები კანდიდატი გამოცხადდება, მოსამართლე უფლებამოსილია დაიწყოს სხდომა და მსაჯულთა შერჩევის პროცედურა.
სხდომის თავმჯდომარე:
ა) წარადგენს საკუთარ თავს და სხდომის მდივანს;
ბ) მიმართავს მსაჯულობის კანდიდატებს და განუმარტავს მათ მოწვევის მიზანს;
გ) აცხადებს, რომელი საქმე განიხილება, და მსაჯულობის კანდიდატებს გააცნობს წარდგენილი ბრალდების შინაარსს;
დ) მსაჯულობის კანდიდატებს განუმარტავს კანონს, რომელიც გამოყენებული
იქნება საქმის განხილვისას;
ე) აცხადებს საქმის განხილვაში მონაწილე მხარეებს;
ვ) განსაზღვრავს სხდომის ხანგრძლივობას და სხვა პროცედურულ საკითხებს.
სასამართლო მსაჯულობის კანდიდატებს მიაწვდის მხარეთა მონაწილეობით მომზადებულ განმარტებებს გამოსაყენებელი კანონის თაობაზე. ეს უმნიშვნელოვანესი და საყურადღებო დეტალია, მე პირადად ხშირად მომისმენია თანამოქალაქეებისგან ,,კი მაგრამ მე, რომ კანონების გაგება არ შემიძლია, ნაფიც მსაჯულის ამპლუაში როგორ ჩავერთოო?“ ,,კანონის ენა, ხომ ურთულესია და იურისტები ამის წაკითხვას წლების მანძილზე სწავლობთ, ჩვენ კი როგორ შევძლოთ იმის გაგება რის აზრზეც არ ვართ და შემდეგ როგორ გამოვიტანოთო გადაწყვეტილება?“ ამ კითხვებზე პასუხი ძაან მარტივია, ჩვენ მართალია კანონის მნიშვნელობა და ყველა ნიუანსი შეიძლება სრულფასოვნად ვერ გავიგოთ, მაგრამ სწორედ მხარეების მონაწილეობა განმარტებების მომზადების პროცესში იმის გარანტიაა, რომ ჩვენ ყველაფერს აგვიხსნიან მაქსიმალურად გასაგებ ენაზე, რადგან ეს, უპირველეს ყოვლისა მხარეების ინტერესებშია, დამცველი (ადვოკატი) და ბრალმდებელი (პროკურორი) დარწმუნებული ვარ ყველაფერს გააკეთებენ ამ კუთხით რადგან ეს მათთვის უმნიშვნელოვანესია.
რამოდენიმე სიტყვით შევეხები ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის, აცილების და თვითაცილების წესებს. მხარე უფლებამოსილია დააყენოს მსაჯულობის კანდიდატის აცილების შესახებ შუამდგომლობა. აცილების უფლებას პირველად ახორციელებს ბრალდების მხარე, ხოლო შემდეგ – დაცვის მხარე.
მოსამართლე ამოწმებს ყველა გარემოებას, რომელიც შეიძლება გახდეს
მსაჯულობის კანდიდატის აცილების (თვითაცილების) საფუძველი, და მხარეებს საშუალებას აძლევს, შეკითხვები დაუსვან მსაჯულობის კანდიდატებს და წარმოადგინონ დამატებითი მასალები აცილების თაობაზე.
მოსამართლე უფლებამოსილია მოსთხოვოს მხარეებს მისთვის წინასწარ იმ
შეკითხვების წარდგენა, რომელთა მსაჯულობის კანდიდატებისთვის დასმასაც აპირებენ.
მსაჯულობის კანდიდატი ვალდებულია სწორი და ამომწურავი პასუხები
გასცეს მისთვის დასმულ შეკითხვებს, წარმოადგინოს სხვა აუცილებელი
ინფორმაცია მისი პიროვნებისა და განსახილველი საქმის მონაწილეებთან მისი ურთიერთობის თაობაზე, აგრეთვე ყველა იმ გარემოების თაობაზე, რომელმაც შეიძლება მას ხელი შეუშალოს საქმის ობიექტურად და მიუკერძოებლად განხილვაში.
მსაჯულობის კანდიდატისთვის დასმული შეკითხვები არ უნდა ხელყოფდეს მის პირად, პროფესიულ ან/და კომერციულ საიდუმლოებას, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ეს აუცილებელია მართლმსაჯულების ინტერესებისთვის. მსაჯულობის კანდიდატს შეიძლება მოეთხოვოს აღნიშნული ინფორმაცია მხოლოდ მხარის დასაბუთებული მოთხოვნის არსებობისას. თუ აღნიშნული ინფორმაციის გამჟღავნებამ შეიძლება გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენოს მის ინტერესებს, მსაჯულობის კანდიდატი ინფორმაციას აწვდის მხოლოდ უშუალოდ სხდომის თავმჯდომარეს.
საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექისის 223 მუხლის მიხედვით დაუსაბუთებელი აცილება არ შეიძლება იმგვარად იყოს გამოყენებული, რომ მოხდეს მსაჯულობის კანდიდატთა დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, ენის, სქესის, რწმენის, მსოფლმხედველობის, პოლიტიკური შეხედულებების, რაიმე გაერთიანების წევრობის, ეთნიკური, კულტურული და სოციალური კუთვნილების, წარმოშობის, ოჯახური, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის, ჯანმრთელობის მდგომარეობის, ცხოვრების წესის, დაბადების ადგილის, ასაკის ან ნებისმიერი სხვა ნიშნის საფუძველზე. აქ ყურადღება უნდა მიექცეს იმას, რომ საუბარია მხოლოდ დაუსაბუთებელ აცილებაზე და თუ მხარეები დაასაბუთებენ, რომ აქ მითითებული ჩამონათვლიდან ნებისმიერი მათგანი უშლის მართლმსაჯულების განხორციელებას მაშინ შეეზღუდებათ ამ პირებს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოში მონაწილეობის უფლება ანუ თავად ტერმინ დისკრიმინაციის მნიშვნელობიდანაც გამომდინარე არ შეიძლება ვინმეს რაღაც შეხედულებების გამო მიენიჭოს პრივილეგიები. ერთი პრობლემაც არის რის გამოც მე ზემოთ ვთქვი რომ მართებულად მიმაჩნია სახელმწიფო ბიუჯეტით დაფინანსებული ორგანიზაციების თანამშრომლებს საჭიროა შეეზღუდოთ ეს უფლება და პრობლემა სწორედ იმაშია, რომ მხარეებს მაქსიმუმ აქვთ 12 დაუსაბუთებელი აცილების უფლება, შესაძლებელია ასეთი ორგანიზაციის თანამშრომელი ბრმად ენდობოდეს ამა თუ იმ ჯგუფს და შესაბამისად პროცესზე მისდამი საზოგადოების ნდობის კოეფიციენტი იქნება ძაან დაბალი, მის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილების სისწორეში კი მარტივად შეიძლება შეიტანონ ეჭვი, ისიც მართალია, რომ ამ უკანასკნელის დადგენა რთული და შრომატევადი პროცესია, უბრალოდ კანონით ამ უფლების შეზღუდვა იქნებოდა სამართლიანი და მიუკერძოებელი მართლმსაჯულების განხორციელების გარანტი, ეს რა თქმა უნდა ჩემი სუბიექტური აზრია, მეტიც მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი პრაქტიკა არ არსებობს ქართული რეალობისთვის, ეს აუცილებელი მგონია რადგან ჩვენი სამოქალაქო საზოგადოება სრულფასოვნად არ არის ჩამოყალიბებული ჯერჯერობით და მისი მართვა უადვილესია.
მსაჯულობის კანდიდატს შეუძლია მოსამართლის წინაშე დააყენოს შუამდგომლობა თვითაცილების შესახებ და მიუთითოს იმ გარემოებაზე, რომელიც მას ხელს შეუშლის ნაფიცი მსაჯულის უფლებამოსილების განხორციელებაში. თვითაცილება დასაბუთებული უნდა იყოს. მხარეებს უფლება აქვთ, გამოთქვან თავიანთი დამოკიდებულება მსაჯულობის კანდიდატის თვითაცილებისადმი.
აცილებისა და თვითაცილების შესახებ შუამდგომლობებს მოსამართლე
განიხილავს საჯაროდ და გამოაქვს დასაბუთებული განჩინება. აცილებულმა
მსაჯულობის კანდიდატმა უნდა დატოვოს სასამართლო სხდომის დარბაზი.
თუ თვითაცილებისა და აცილების შემდეგ მსაჯულობის კანდიდატთა
რაოდენობა სიაში 14-ზე ნაკლებია, მოსამართლე გადადებს სხდომას არა უმეტეს 10 დღით და ამ თავით დადგენილი წესით მოიწვევს დამატებით არა უმეტეს 30 კანდიდატს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს შემადგენლობის ამ კოდექსით დადგენილ რაოდენობამდე შესავსებად.
თუ წარდგენილი ბრალდება სასჯელის სახით ითვალისწინებს უვადო თავისუფლების აღკვეთას, მხარეს 12 დაუსაბუთებელი აცილების განცხადების უფლება აქვს. დანარჩენ შემთხვევებში მხარე უფლებამოსილია განაცხადოს 6 დაუსაბუთებელი აცილება.
თუ საქმეში რამდენიმე ბრალდებულია, თითოეულ მათგანს დამატებით 3 კანდიდატის დაუსაბუთებელი აცილების განცხადების უფლება ეძლევა. იგივე უფლება ეძლევა ბრალდების მხარეს. თუ რომელიმე ბრალდებული სრულად არ გამოიყენებს აცილების განცხადების საკუთარ კვოტას, მისი გამოყენების უფლება ენიჭება იმავე საქმეში სხვა ბრალდებულს. ამ შემთხვევაში ბრალდების მხარე სარგებლობს იმდენივე დაუსაბუთებელი აცილების განცხადების უფლებით, რამდენითაც ისარგებლა ყველა ბრალდებულმა საერთო ჯამში.
კანდიდატის დანიშვნა ნაფიც მსაჯულად.
აცილების შემდეგ დარჩენილი პირველი თოთხმეტი მსაჯულობის კანდიდატი შეიტანება სასამართლო სხდომის ოქმში. მათგან პირველ თორმეტ კანდიდატს სხდომის თავმჯდომარე ნიშნავს ნაფიც მსაჯულად, ხოლო დანარჩენი ორი საქმის განხილვაში მონაწილეობას მიიღებს, როგორც სათადარიგო მსაჯული. საქმის სირთულიდან გამომდინარე, მოსამართლე უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება უფრო მეტი სათადარიგო მსაჯულის დამტკიცების შესახებ. ეს გადაწყვეტილება შეიტანება სასამართლო სხდომის ოქმში. სათადარიგო მსაჯული ესწრება სასამართლო სხდომას და სასამართლოს თათბირს. სათადარიგო მსაჯულს უფლება არა აქვს, გამოხატოს საკუთარი აზრი, გავლენა მოახდინოს ნაფიც მსაჯულებზე ან მონაწილეობა მიიღოს კენჭისყრაში. ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის პროცედურის დასრულების შემდეგ სხდომის თავმჯდომარე ნიშნავს საქმის განხილვის დღეს, რომელიც უნდა იყოს არა უგვიანეს შერჩევის პროცედურის დასრულებიდან მესამე დღისა.
პირი ვერ მიიღებს სისხლის სამართლის პროცესში მონაწილეობას ნაფიც მსაჯულად, თუ არსებობს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი ნაფიცი მსაჯულის აცილების რომელიმე საფუძველი ან/და:
ა) იგი სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირია;
ეს პუნქტი ცალსახად სამართლიანია, მაგრამ სახელმწიფო ბიუჯეტით დაფინანსებული ორგანიზაციების თანამშრომლების ბედი აუცილებლად უნდა გახდეს განხილვის საგანი და კანონმდებელმა უნდა მიიღოს ოპტიმალური გადაწყვეტილება, რადგან მიმაჩნია ასეთი პიროვნება ყოველთვის ლოიალური იქნება სახელმწიფოს მიმართ და მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ისეთ პროცესებში სადაც მხარე სახელმწიფოც იქნება არ შეიძლება სარგებლობდეს ნდობის მაღალი კოეფიციენტით.
ბ) იგი გამომძიებელია ;
გ) იგი პოლიციელია;
დ) იგი ირიცხება საქართველოს შეიარაღებულ ძალებში;
ე) იგი სასულიერო პირია;
ვ) იგი აღნიშნულ საქმეში სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილეა;
ზ) იგი ბრალდებულია;
თ) იგი ნარკოტიკული საშუალების მცირე ოდენობით მოხმარებისთვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული პირია;
ი) მისი მონაწილეობა ნაფიც მსაჯულად აღნიშნულ საქმეში აშკარად უსამართლო იქნებოდა ამ პირის მიერ გამოხატული მოსაზრებების ან პირადი გამოცდილების საფუძველზე;
ეს დეტალი აუცილებლად იძლევა ყველა პრობლემის გამოსწორების საშუალებას, თუმცა აშკარად ზოგადია და მხარეებს კონკრეტულად მისი გამოყენება პრაქტიკაში გაუჭირდებათ, რადგან ის რაც ერთისთვის შეიძლება აშკარად უსამართლო და მიუღებელია, მეორესთვის შესაძლებელია ეს იყოს პირიქით მისაღებიც და მართებულიც.
კ) იგი ფსიქოლოგია ;
ლ) იგი ფსიქიატრია ;
მ) იგი იურისტია .
პირს უფლება აქვს, უარი განაცხადოს ნაფიცი მსაჯულის მოვალეობის შესრულებაზე: თუ უკანასკნელი წლის განმავლობაში უკვე იყო ნაფიცი მსაჯული, თუ ასრულებს ისეთ სამუშაოს, რომელშიც მისი შეცვლა გამოიწვევს მნიშვნელოვან ზიანს, ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო, თუ ხანგრძლივად იმყოფება ან მიემგზავრება საქართველოს ფარგლებს გარეთ და თუ 70 წელს გადაცილებულია.
საქმის არსებითი განხილვა სასამართლოში.
სასამართლო სხდომაზე საქმის არსებითი განხილვა უნდა დაიწყოს წინასასამართლო სხდომის დასრულებიდან არა უგვიანეს 14 დღისა, თუ მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლო სხვა ვადას არ განსაზღვრავს ან დამატებით გონივრული ვადა არ არის საჭირო ნაფიც მსაჯულთა შესარჩევად. თუ წარდგენილი ბრალდება სასჯელის სახით ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთას, საქმეს განიხილავს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც მხარეთა ერთობლივი შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლო თანახმაა, რომ საქმე განხილულ იქნეს ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობის გარეშე. თუ, დანაშაულის სიმძიმიდან ან ხასიათიდან გამომდინარე, შესაძლებელია საფრთხე შეექმნას ნაფიც მსაჯულთა სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან სხვაგვარად არსებითად იქნეს ხელყოფილი მათი ხელშეუხებლობა, აგრეთვე როდესაც ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ჩატარება არსებითად დაარღვევს ობიექტური და სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე, საქმის განმხილველი სასამართლოს გადაწყვეტილებით და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის თანხმობით, საქმეს განიხილავს მოსამართლე ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობის გარეშე. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს შემადგენლობა უნდა უზრუნველყოფდეს მის დამოუკიდებლობასა და მიუკერძოებლობას, რადგან თუ არ იქნა დაცული ეს ორი მოთხოვნა მაშინ საერთოდ ეჭვქვეშ დადგება საერთოდ მართლმსაჯულების განხორციელება.
თუ შეუძლებელია საქმის სამართლიანად და ობიექტურად განხილვის უზრუნველყოფა მასმედიით მისი ინტენსიური გაშუქების ან საქმისადმი კონკრეტული ტერიტორიის მოსახლეობის დამოკიდებულების გათვალისწინებით, საქმის განმხილველი სასამართლო უფლებამოსილია საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის თანხმობით დაადგინოს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს გადატანა ტერიტორიულად სხვა ადგილას მდებარე სასამართლოში, საქმის არსებითი განხილვის სხდომას წარმართავს სხდომის თავმჯდომარე. სხდომის გახსნისას და სათათბირო ოთახში გასვლამდე სხდომის თავმჯდომარე ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს აძლევს განმარტებებს გამოსაყენებელი კანონის თაობაზე. სხდომის თავმჯდომარის განმარტებები არ შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს საქართველოს კონსტიტუციას, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსს და საქართველოს მიერ ნაკისრ საერთაშორისო ვალდებულებებს. ეს განმარტებები ნაფიც მსაჯულებს წერილობითი სახითაც გადაეცემა.
აღნიშნული განმარტებები წერილობითი სახით გონივრული ვადით ადრე
უნდა გადაეცეთ მხარეებს. ისინი უფლებამოსილი არიან სხდომის თავმჯდომარეს მიმართონ მასში ცვლილებების და დამატებების შეტანის შუამდგომლობით. თუ მხარეები ამ უფლებას არ გამოიყენებენ ნაფიც მსაჯულთა სათათბირო ოთახში გასვლამდე, სხდომის თავმჯდომარის განმარტებათა სამართლიანობა და კანონიერება არ შეიძლება გახდეს საკასაციო საჩივრის საფუძველი. სხდომის თავმჯდომარე უფლებამოსილია სათათბირო ოთახში გასვლის წინ ნაფიც მსაჯულებს მოკლედ განუმარტოს სხდომაზე განხილული ყველა მტკიცებულების შეფასების წესი. იგი აღნიშნულ განმარტებებს იძლევა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 231 მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული წესით. განმარტებისას სხდომის თავმჯდომარეს ეკრძალება რაიმე ფორმით თავისი პირადი შეხედულების გამოხატვა იმ საკითხებთან დაკავშირებით, რომელთა გადაწყვეტაც ნაფიც მსაჯულთა კომპეტენციას განეკუთვნება. სხდომის თავმჯდომარე ნაფიც მსაჯულებს განუმარტავს:
ა) ბრალდების შინაარსს და მის სამართლებრივ საფუძველს;
ბ) მტკიცებულებათა შეფასების ძირითად წესს;
გ) უდანაშაულობის პრეზუმფციის ცნებას და იმ გარემოებას, რომ ყოველგვარი ეჭვი ბრალდებულის სასარგებლოდ წყდება;
დ) რომ გამამტყუნებელი ვერდიქტი უნდა ემყარებოდეს სხდომის თავმჯდომარის მიერ განმარტებულ კანონს და სასამართლო განხილვის დროს გამოკვლეულ, ეჭვის გამომრიცხავ მტკიცებულებათა ერთობლიობას;
ე) რომ სხდომის მიმდინარეობისას მათ უფლება აქვთ, აწარმოონ და
გამოიყენონ ჩანაწერები;
ვ) რომ ვერდიქტი უნდა ემყარებოდეს მხოლოდ სასამართლო პროცესის დროს გამოკვლეულ მტკიცებულებებს, რომ არც ერთი მტკიცებულება არ უნდა იქნეს მიღებული მხედველობაში სხვისი მითითებით, რომ ვერდიქტი არ უნდა იქნეს გამოტანილი ვარაუდის საფუძველზე ან დაუშვებელ მტკიცებულებათა გამოყენებით;
ზ) თითოეულ წარდგენილ ბრალდებაზე ვერდიქტის გამოტანის წესს;
თ) რომ ჯერ კენჭი უნდა უყარონ ყველა წარდგენილ ბრალდებაზე გამამართლებელ ვერდიქტს. თუ ვერდიქტი ვერ მიიღება, კენჭი ეყრება გამამტყუნებელ ვერდიქტს ბრალდების სიმძიმის მზარდი თანამიმდევრობით;
ი) რომ მათ ხელი უნდა მოაწერონ თითოეული ბრალდებისათვის წარდგენილი ვერდიქტის ფორმებიდან მხოლოდ ერთს – გამამართლებელი ან გამამტყუნებელი ვერდიქტის ფორმას.
სხდომის თავმჯდომარე განმარტებას ამთავრებს ნაფიცი მსაჯულებისათვის იმის შეხსენებით, რომ მათ ფიცი დადეს. სხდომის თავმჯდომარის განმარტებების მოსმენის შემდეგ ნაფიც მსაჯულებს უფლება აქვთ, სხდომის თავმჯდომარეს წერილობით დაუსვან დამატებითი შეკითხვები. დამატებითი განმარტებების მიცემა ხდება ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული წესით.
სხდომის თავმჯდომარე ვალდებულია მხარის შუამდგომლობით განუმარტოს ნაფიც მსაჯულებს, რომ ბრალდებულმა შესაძლოა ჩაიდინა შედარებით ნაკლებად მძიმე დანაშაული, რომლის შემადგენლობის ელემენტებს შეიცავს წარდგენილი ბრალდებით გათვალისწინებული დანაშაულის ელემენტები. ამ შემთხვევაში ნაფიც მსაჯულებს დამატებით წარედგინებათ გამამტყუნებელი ვერდიქტის ფორმა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 231 მუხლის „ი“ ქვეპუნქტის შესაბამისად.
თუ სასამართლო განხილვის მიმდინარეობისას აღმოჩნდა, რომ ნაფიც მსაჯულს არ შეუძლია შეასრულოს თავისი მოვალეობა, გამოვლინდა მისი აცილების საფუძველი, ნაფიცმა მსაჯულმა დაარღვია ამ კოდექსის მოთხოვნები, სხდომის თავმჯდომარე ნაფიც მსაჯულს ათავისუფლებს მისი მოვალეობის შესრულებისაგან და მის ნაცვლად ნაფიც მსაჯულად ნიშნავს მსაჯულთა სიაში მომდევნო სათადარიგო მსაჯულს. თუ ნაფიც მსაჯულთა რაოდენობა ნაფიც მსაჯულთა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით განსაზღვრულ რაოდენობაზე ნაკლები აღმოჩნდება, სხდომის თავმჯდომარე იწყებს მსაჯულთა ხელახალ შერჩევას და საქმის განხილვა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით იწყება თავიდან. სხდომის თავმჯდომარე ნაფიც მსაჯულთა შემადგენლობიდან წილისყრის საფუძველზე ნიშნავს უფროს მსაჯულს, ის თავმჯდომარეობს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს თათბირს, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს სახელით წერილობითი შეკითხვით მიმართავს სხდომის თავმჯდომარეს, აჯამებს კენჭისყრის საერთო შედეგებს, ადგენს შესაბამის დოკუმენტებს, ხელს აწერს ვერდიქტს და სასამართლო სხდომაზე აცხადებს მას. უფროსი მსაჯულის გათავისუფლების შემთხვევაში ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო თავისი შემადგენლობიდან წილისყრის საფუძველზე ირჩევს ახალ უფროს მსაჯულს. უფროსი მსაჯულის დანიშვნის (არჩევის) შემდეგ მსაჯულები დებენ ფიცს, ტექსტს რომელიც ასე გამოიყურება (ჟღერს) კითხულობს სხდომის თავმჯდომარე: „ვფიცავ, პატიოსნად და მიუკერძოებლად აღვასრულო ნაფიცი მსაჯულის მოვალეობა, გავითვალისწინო ყველა კანონიერი მტკიცებულება, გადაწყვეტილება მივიღო შინაგანი რწმენის საფუძველზე, როგორც შეეფერება სამართლიან ადამიანს!“. საერთოდ აღსანიშნავია საქართველოში უხსოვარი დროიდან დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ფიცს და ფიცის გატეხვას ქართველი ყოველთვის დიდ ცოდვად თვლიდა, დღესაც ხდება შემთხვევები საქართველოში, როდესაც ადამიანი მის მიმართ გაჩენილ ეჭვებს ფიცით აქარწყლებს და თუ კაცს სიტყვა არ დაეჯერება თანამედროვე საქართველოში ის საზოგადოების მიერ არ არის პატივდებული ღირსეული პიროვნება. ფიცის ტექსტის წაკითხვის შემდეგ მსაჯულთა სიაში რიგითობის მიხედვით ყოველი მსაჯული ამბობს: „ვადასტურებ!“. ასეთივე წესით დებენ ფიცს სათადარიგო მსაჯულები. ფიცის დადების პროცედურა შეიტანება სასამართლო სხდომის ოქმში. ნაფიცი მსაჯული ფიცს ფეხზე ამდგარი დებს, ეს უკანასკნელიც ჩვენი ტრადიციებიდან გამომდინარეობს თანამედროვე ქართული ოჯახი მის სახლში მოსულ საპატიო სტუმარს ფეხზე წამომდგარი ხვდება, სახელმწიფო ჰიმნს უსმენს ფეხზე წამომდგარი, სწორედ ამიტომ ეიმედება დღეს ქართველ საზოგადოებას ამ ინსტიტუტის, უპირველესად იმიტომ, რომ გადაწყვეტილებას იღებს უბრალო მოქალაქე და შემდეგ ის ფაქტიც საყურადღებოა, რომ ფეხზე წამომდგარი თანამოქალაქე გაცნობიერებულად დებს ფიცს, რომ ის არ იქნება მიკერძოებული და ყველაფერს გააკეთებს იმისთვის, რომ მიიღოს სამართლიანი გადაწყვეტილება. ფიცის დადების შემდეგ სხდომის თავმჯდომარე ნაფიც მსაჯულებს განუმარტავს მათ უფლება-მოვალეობებს. ნაფიც მსაჯულს უფლება აქვს, თავის წერილობით მიმართვაზე მიიღოს სასამართლოსგან განმარტება გამოსაყენებელი კანონის თაობაზე, ასევე მას უფლება აქვს მიიღოს წინასწარი ინფორმაცია საქმის გარემოებებისა და გამოსაკვლევი მტკიცებულებების შესახებ, ის სასამართლო სხდომის დროს იღებს დამატებითი განმარტებებს სხდომის თავმჯდომარისაგან – კანონის შესახებ, მოწმეთაგან – ფაქტობრივი გარემოებების შესახებ, მხარეთაგან – დასკვნითი სიტყვების შესახებ, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს თათბირის დროს მას შეუძლია მიიღოს დამატებითი განმარტება მოსამართლისაგან კანონის შესახებ. მოსამართლე ნაფიც მსაჯულებს განუმარტავს სხდომის მიმდინარეობისას ჩანაწერების გაკეთების უფლებას. ნაფიც მსაჯულებს სათათბირო ოთახში გასვლამდე ეძლევათ სასამართლო სხდომის ოქმი, გარდა იმ ნაწილებისა, რომლებიც ეხება დაუშვებელ მტკიცებულებებს.
ნაფიც და სათადარიგო მსაჯულებს ეკრძალებათ: სხდომის მიმდინარეობისას სასამართლო სხდომის დარბაზის დატოვება, ვერდიქტის გამოტანამდე საქმის განხილვისას მიღებული ინფორმაციის გამჟღავნება ან საკუთარი აზრის გამოთქმა განსახილველ საქმესთან დაკავშირებით, განსახილველი საქმის გარემოებებთან დაკავშირებით სხდომის თავმჯდომარის გარდა სხვა პირებთან ურთიერთობა, განსახილველ საქმესთან დაკავშირებით ინფორმაციის მოძიება სხდომის ფარგლებს გარეთ, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს თათბირისა და კენჭისყრის საიდუმლოების დარღვევა, სასამართლოს შენობაში წესრიგის დარღვევა და სხდომის თავმჯდომარის შესაბამისი მითითებების შეუსრულებლობა. ნაფიცი მსაჯული ვალდებულია დაესწროს განსახილველ საქმესთან დაკავშირებულ სასამართლო სხდომებს და ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს თათბირს. მსაჯულის (მსაჯულობის კანდიდატის) მიერ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით განსაზღვრული ვალდებულების შეუსრულებლობა იწვევს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ პასუხისმგებლობას. სხდომის თავმჯდომარე აფრთხილებს ნაფიც მსაჯულებს, რომ ვალდებულების შეუსრულებლობის შემთხვევაში სხდომის თავმჯდომარე თავისი ინიციატივით ან მხარის შუამდგომლობით გაათავისუფლებს მათ ნაფიც მსაჯულთა მოვალეობის შესრულებისაგან, ის ასევე ნაფიც მსაჯულებს აწვდის ინფორმაციას განსახილველ საქმესთან არსებითი კავშირის მქონე საკითხებზე საპროცესო შეთანხმების არსებობის თაობაზე. ვერდიქტის გამოცხადებამდე ნაფიც მსაჯულებს არ უნდა ეცნობოთ ბრალდებულის ადრინდელი სისხლის სამართლის ან ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში ყოფნის ან ნასამართლობის შესახებ (თუ ეს არ არის წარდგენილი ბრალდების ერთ-ერთი მაკვალიფიცირებელი ნიშანი ან/და გამიზნული არ არის ბრალდებულის ჩვენების სანდოობის შესამოწმებლად), აგრეთვე ნებისმიერი სხვა მტკიცებულების შესახებ, რომელსაც კავშირი არა აქვს ბრალის დამტკიცებასთან ანუ ეს იმისთვისაა მნიშვნელოვანი, რომ მოქალაქეს მსაჯულს არ შეექმნას წინასწარი ნეგატიური დამოკიდებულება.
ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოში მტკიცებულების დასაშვებობის საკითხი ნაფიცი მსაჯულების გარეშე განიხილება. პროცესის რომელიმე მონაწილის გამოუცხადებლობის შემთხვევაში სხდომის თავმჯდომარე ამ კოდექსით დადგენილი წესით იღებს გადაწყვეტილებას საქმის არსებითი განხილვის გაგრძელების ან გადადების შესახებ. მოსამართლე (სასამართლო) არასაპატიო მიზეზით გამოუცხადებლობისას პირს აკისრებს ჯარიმას 100-დან 5000 ლარამდე ოდენობით, რაც პროცესის მონაწილეს არ ათავისუფლებს გამოცხადების ვალდებულებისაგან. მხარეს უფლება აქვს, მოსამართლის წინაშე დააყენოს შუამდგომლობა გამოძახებული პირის იძულებით მიყვანის თაობაზე. საქმის არსებითი განხილვის გადადების შემთხვევაში სასამართლო მხარეებს ჰკითხავს გამოცხადებული მოწმის დაკითხვის შესაძლებლობაზე. ამ წესით დაკითხულ მოწმეს მხარის შუამდგომლობით გამოიძახებენ მხოლოდ აუცილებლობის შემთხვევაში. სასამართლო სხდომის დასრულებამდე პროცესის მსვლელობისას წამოჭრილი საკითხის უკეთ გასარკვევად შესაძლოა ჩატარდეს ნაფიც მსაჯულთა წინასწარი თათბირი. წინასწარი თათბირის ჩატარების თაობაზე განჩინება გამოაქვს სხდომის თავმჯდომარეს ნაფიც მსაჯულთა არანაკლებ ერთი მეოთხედის მოთხოვნის საფუძველზე. წინასწარი თათბირი უნდა მიმდინარეობდეს ყველა ნაფიცი და სათადარიგო მსაჯულის მონაწილეობით და მოსამართლემ წინასწარ უნდა განუმარტოს მსაჯულებს მათი ეს უფლება და ის, რომ არ მიიღონ გადაწყვეტილება საქმის სრულად განხილვამდე. ბრალდებულის საბოლოო სიტყვის მოსმენის შემდეგ სასამართლო გადის სათათბირო ოთახში გადაწყვეტილების მისაღებად. სასამართლო უფლებამოსილია გადაწყვეტილება მიიღოს ადგილზე თათბირით. სხდომის თავმჯდომარის განმარტებების მიღების შემდეგ ნაფიცი მსაჯულები გადიან სათათბირო ოთახში ვერდიქტის გამოსატანად. ნაფიც და სათადარიგო მსაჯულთა გარდა, არავის არა აქვს უფლება, იმყოფებოდეს სათათბირო ოთახში და რაიმე სახით გავლენა მოახდინოს ნაფიც მსაჯულთა ვერდიქტზე . ნაფიც მსაჯულებს უფლება აქვთ, შეწყვიტონ თათბირი მხოლოდ სხდომის თავმჯდომარის თანხმობით. ნაფიც მსაჯულთა მიერ საქმის განხილვის შემდეგ უფროსი მსაჯული თანამიმდევრულად აყენებს ღია კენჭისყრაზე თითოეულ საკითხს სხდომის თავმჯდომარის მიერ განსაზღვრული რიგითობით და ფორმულირებით. ჯერ კენჭი ეყრება ყველა წარდგენილ ბრალდებაზე გამამართლებელ ვერდიქტს. თუ ვერდიქტი ვერ მიიღება, კენჭი ეყრება გამამტყუნებელ ვერდიქტს ბრალდების სიმძიმის მზარდი თანამიმდევრობით. თითოეული ნაფიცი მსაჯული გამოხატავს თავის დადებით ან უარყოფით დამოკიდებულებას საკითხისადმი. ნაფიც მსაჯულს უფლება არა აქვს, თავი შეიკავოს ხმის მიცემისაგან. ნაფიცი მსაჯული ვალდებულია დაუყოვნებლივ აცნობოს მოსამართლეს, თუ რომელიმე მსაჯული თავს იკავებს ხმის მიცემისაგან, უგულებელყოფს მოსამართლის მიერ მიცემულ მითითებებს, ითვალისწინებს იმ მტკიცებულებას, რომელიც არ გამოკვლეულა სასამართლოში, გამოხატავს აშკარა მიკერძოებას ან/და სხვაგვარად აშკარად არღვევს კანონს. ამ შემთხვევაში მოსამართლე ვალდებულია გააფრთხილოს ნაფიცი მსაჯული და მის მიერ დარღვევის განმეორების შემთხვევაში დაითხოვოს იგი. მოსამართლე ასევე უფლებამოსილია ამავე საფუძვლით დაითხოვოს ნაფიც მსაჯულთა სრული შემადგენლობა და დანიშნოს ნაფიც მსაჯულთა ახალი შემადგენლობის შერჩევის სხდომის თარიღი. ნაფიცი მსაჯულები ხმას აძლევენ მსაჯულთა სიაში მათი რიგითობის მიხედვით. უფროსი მსაჯული ხმას აძლევს ბოლოს და აჯამებს კენჭისყრის საერთო შედეგებს. თუ სასამართლო განხილვის მიმდინარეობისას ან თათბირის პროცესში ნაფიცი მსაჯული მიიჩნევს, რომ სჭირდება დამატებითი განმარტებები კანონის, ფაქტობრივი გარემოებების, დასკვნითი სიტყვის შესახებ, იგი სხდომის თავმჯდომარეს ერთჯერადად წერილობით წარუდგენს დამატებითი განმარტებების თაობაზე მოთხოვნას შესაბამისი კითხვების მითითებით. სხდომის თავმჯდომარე ამ კოდექსით დადგენილი წესით, მხარეთა პოზიციების გათვალისწინებით იღებს გადაწყვეტილებას აღნიშნულ მოთხოვნასთან დაკავშირებით.
სასამართლოს განაჩენი დგინდება და ცხადდება საქართველოს სახელით, განაჩენი უნდა იყოს კანონიერი, დასაბუთებული და სამართლიანი.
სასამართლოს განაჩენი კანონიერია, თუ იგი გამოტანილია საქართველოს კონსტიტუციის, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსისა და საქართველოს სხვა კანონების მოთხოვნათა დაცვით, რომელთა ნორმებიც გამოყენებული იყო სისხლის სამართლის პროცესში.
სასამართლოს განაჩენი დასაბუთებულია, თუ ის ემყარება სასამართლო განხილვის დროს გამოკვლეულ, ეჭვის გამომრიცხავ მტკიცებულებათა ერთობლიობას. განაჩენში ჩამოყალიბებული ყველა დასკვნა და გადაწყვეტილება დასაბუთებული უნდა იყოს.
სასამართლოს განაჩენი სამართლიანია, თუ დანიშნული სასჯელი შეესაბამება მსჯავრდებულის პიროვნებას და მის მიერ ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმეს.
ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო განსჯის და იღებს გადაწყვეტილებებს ფაქტების შესახებ. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო ფაქტების შესახებ გადაწყვეტილებებს იღებს სხდომის თავმჯდომარის მიერ სამართლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილებებისა და განმარტებების საფუძველზე. ნაფიცმა მსაჯულებმა თითოეულ წარდგენილ ბრალდებაზე უნდა გადაწყვიტონ უდანაშაულობის ან ბრალეულობის საკითხი, ისინი ვერდიქტს იღებენ ერთხმად, თუ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო 3 საათის განმავლობაში ვერ მოახერხებს ერთსულოვანი გადაწყვეტილების მიღებას, გადაწყვეტილება მომდევნო 6 საათის განმავლობაში მიიღება ხმათა შემდეგი უმრავლესობით: თუ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო შედგება არანაკლებ 11 ნაფიცი მსაჯულისაგან, ვერდიქტი მიიღება 10 ხმით; თუ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო შედგება 10 ნაფიცი მსაჯულისაგან, ვერდიქტი მიიღება 9 ხმით; თუ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო შედგება 9 ნაფიცი მსაჯულისაგან, ვერდიქტი მიიღება 8 ხმით; თუ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო შედგება 8 ნაფიცი მსაჯულისაგან, ვერდიქტი მიიღება 7 ხმით; თუ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო შედგება 7 ნაფიცი მსაჯულისაგან, ვერდიქტი მიიღება 6 ხმით; თუ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო შედგება 6 ნაფიცი მსაჯულისაგან, ვერდიქტი მიიღება 5 ხმით. თუ განსახილველ საქმეში ბრალდებულს შეიძლება დაენიშნოს უვადო თავისუფლების აღკვეთა, ვერდიქტი მიღებულ უნდა იქნეს ერთხმად, თუ ნაფიც მსაჯულებს არ შესწევთ უნარი, მიაღწიონ საერთო შეთანხმებას, სხდომის თავმჯდომარე კიდევ ერთხელ განუმარტავს ნაფიც მსაჯულებს ვერდიქტის მნიშვნელობას და სთხოვს უფროს ნაფიც მსაჯულს, სხდომის თავმჯდომარეს მოახსენოს, არის თუ არა ისეთი მსაჯული, რომელიც უარს აცხადებს მსჯელობაში მონაწილეობის მიღებაზე ან რომელსაც აქვს ინტერესი საქმის მიმართ, რის შესახებაც არ განაცხადა ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის დროს. აღნიშნული განმარტების შემდეგ სხდომის თავმჯდომარე მიმართავს ნაფიც მსაჯულებს, დაბრუნდნენ სათათბირო ოთახში და გამოიტანონ ვერდიქტი კანონის შესაბამისად. ვფიქრობ კარგი იქნება თუ უფროს მსაჯულს მივცემთ უფლებას განაცხადოს მსგავსი პრობლემის არსებობის შესახებ ვერდიქტის არსებობის შემთხვევაშიც თუ ერთერთი მსაჯულის მსგავსი პოზიცია მისი აზრით აშკარად ხელს უშლის სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებას და მისი ეს ვარაუდი აუცილებლად უნდა იყოს არგუმენტირებული.
თუ სათათბირო ოთახში დაბრუნების შემდეგ ნაფიცი მსაჯულები მომდევნო 3 საათის განმავლობაშიც ვერ მიიღებენ ვერდიქტს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 261-ე მუხლის მე-4 ნაწილის შესაბამისად, მოსამართლე დაითხოვს მათ სრულ შემადგენლობას და დანიშნავს ნაფიც მსაჯულთა ახალი შემადგენლობის შერჩევის სხდომის თარიღს. თუ არც ამ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს შესწევს უნარი, მიიღოს გადაწყვეტილება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით, ბრალდებული გამართლებულად ითვლება. სხდომის თავმჯდომარე უფლებამოსილია გააუქმოს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს გამამტყუნებელი ვერდიქტი და დანიშნოს ნაფიც მსაჯულთა ახალი შემადგენლობის შერჩევის სხდომის თარიღი, თუ აღნიშნული ვერდიქტი აშკარად ეწინააღმდეგება მტკიცებულებათა ერთობლიობას, უსაფუძვლოა და
გამამტყუნებელი ვერდიქტის გაუქმება სამართლიანი მართლმსაჯულების აღსრულების ერთადერთი შესაძლებლობაა. სხდომის თავმჯდომარე არ არის
უფლებამოსილი, გამოიყენოს ეს უფლებამოსილება მხოლოდ იმ საფუძვლით, რომ იგი არ ეთანხმება ნაფიც მსაჯულთა მიერ მოწმის სანდოობის შეფასებას ან რომელიმე მტკიცებულების მნიშვნელობას. უფროსი მსაჯული ავსებს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ვერდიქტს, რომელშიც შეაქვს კენჭისყრის საერთო შედეგები და რომელსაც ყველა ნაფიცი მსაჯული ადასტურებს ხელმოწერით.
ვერდიქტის ფორმა.
სხდომის თავმჯდომარემ ყოველ ბრალდებულზე უნდა მოამზადოს ვერდიქტის 2 ფორმა, რომლებიც ნაფიც მსაჯულებს წარედგინება: ერთი – გამამართლებელი ვერდიქტის, მეორე – გამამტყუნებელი ვერდიქტის, ფორმა შემდეგნაირად უნდა იკითხებოდეს:
ა) გამამართლებელი ვერდიქტის ფორმა: ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ საქმეზე (საქმის ნომერი და დასახელება) ბრალდებული (სახელი და გვარი) არ ცნო დამნაშავედ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მუხლით (ნაწილით, ქვეპუნქტით) (ნომერი) გათვალისწინებული დანაშაულის (დასახელება) ჩადენაში;
ბ) გამამტყუნებელი ვერდიქტის ფორმა: ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ საქმეზე (საქმის ნომერი და დასახელება) ბრალდებული (სახელი და გვარი) ცნო დამნაშავედ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მუხლით (ნაწილით, ქვეპუნქტით) (ნომერი) გათვალისწინებული დანაშაულის (დასახელება) ჩადენაში.
უფროსი მსაჯულის მიერ ვერდიქტის ხელმოწერის შემდეგ ნაფიცი მსაჯულები ბრუნდებიან სასამართლო სხდომის დარბაზში და უფროსი მსაჯული სხდომის თავმჯდომარეს გადასცემს ვერდიქტს. სხდომის თავმჯდომარემ უნდა წაიკითხოს ვერდიქტი და უნდა დარწმუნდეს, რომ ვერდიქტი თითოეულ ბრალდებაზე სწორი კენჭისყრის შედეგად არის მიღებული, რომ არ არის აშკარა წინააღმდეგობა ვერდიქტის ფორმებს შორის და ვერდიქტი გამოტანილია ყველა წარდგენილ ბრალდებაზე.
თუ სხდომის თავმჯდომარე ვერდიქტის ფორმას სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 263-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მოთხოვნების შესაბამისად მიიჩნევს, იგი ვერდიქტს სასამართლოს წინაშე გამოსაცხადებლად უბრუნებს უფროს მსაჯულს, რომელიც აცხადებს ვერდიქტს სასამართლო სხდომის დარბაზში. თუ სხდომის თავმჯდომარე მიიჩნევს, რომ ვერდიქტის ფორმა არ შეესაბამება სისხლის სამართლის 263-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მოთხოვნებს, იგი ვერდიქტს უბრუნებს უფროს მსაჯულს და მოითხოვს ნაფიც მსაჯულთა დაბრუნებას სათათბირო ოთახში შეცდომების გასასწორებლად. ვერდიქტის გამოცხადების შემდეგ სხდომის თავმჯდომარე მართლმსაჯულების განხორციელებაში მონაწილეობისათვის მადლობას უხდის ნაფიც მსაჯულებს და დაითხოვს მათ, გარდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 264-ე მუხლით გათვალისწინებული შემთხვევისა, რომელზეც დაწვრილებით ქვემოთ ვისაუბრებ. თუ ვერდიქტი მთლიანად გამამართლებელია, დაპატიმრებული ბრალდებული დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს. სხდომის თავმჯდომარე ვალდებულია გამამართლებელი ვერდიქტის გამოცხადებისთანავე გამოიტანოს გამამართლებელი განაჩენი. გამამტყუნებელი ვერდიქტის გამოცხადებისთანავე სხდომის თავმჯდომარე ნიშნავს სასჯელის დანიშვნის სხდომის თარიღს. სასჯელის დანიშვნის სხდომა უნდა გაიმართოს ვერდიქტის გამოცხადებიდან არა უგვიანეს 3 დღისა. მოდით ეხლა ვისაუბროთ 264-ე მუხლზე სადაც საუბარია სასჯელის დანიშვნის სხდომაზე, პირველი პუნქტის მიხედვით თუ საქმე განიხილა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ, სასჯელის დანიშვნის სხდომაზე მხარეები საქმეში გამოკვლეულ მტკიცებულებათა ერთობლიობის, ასევე სხვა წარმოდგენილი მტკიცებულებების საფუძველზე, შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებების გათვალისწინებით, სასამართლოს წარუდგენენ მოსაზრებებს სასჯელის სახესა და ზომასთან დაკავშირებით. თუ არც ერთი მხარე არ განაცხადებს უარს, სასჯელის დანიშვნის სხდომა იმართება ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობით. მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე, სხდომის თავმჯდომარის გადაწყვეტილებით, სასჯელის დანიშვნის სხდომაზე შესაძლოა დაშვებულ იქნეს საქმის არსებითი განხილვისას დაუშვებლად ცნობილი მტკიცებულებაც, მეორე პუნქტი გვეუბნება, რომ თუ სასჯელის დანიშვნის სხდომაზე ნაფიცი მსაჯულები ხმათა უმრავლესობით მიიღებენ სასჯელის შემსუბუქების რეკომენდაციას, სხდომის თავმჯდომარე არ არის უფლებამოსილი, ბრალდებულს დაუნიშნოს ამ დანაშაულისთვის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით განსაზღვრული სასჯელის მაქსიმალური ზღვრის ორ მესამედზე მეტი, მესამე პუნქტში ვკითხულობთ, რომ თუ სასჯელის დანიშვნის სხდომაზე ნაფიცი მსაჯულები ხმათა უმრავლესობით მიიღებენ სასჯელის დამძიმების რეკომენდაციას, სხდომის თავმჯდომარე არ არის უფლებამოსილი, ბრალდებულს დაუნიშნოს ამ დანაშაულისთვის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით განსაზღვრული სასჯელის მაქსიმალური ზღვრის ორ მესამედზე ნაკლები, მეოთხე პუნქტი ადგენს: ,,თუ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს არ შესწევს უნარი, მიიღოს სასჯელის შემსუბუქების ან დამძიმების რეკომენდაცია, სასჯელს ნიშნავს სხდომის თავმჯდომარე“, მეხუთე პუნქტი კი გვეუბნება: ,,მხარეს უფლება აქვს, გამოხატოს პოზიცია მოწინააღმდეგე მხარის მიერ სასჯელთან დაკავშირებით წარდგენილ მოსაზრებაზე“ და ბოლოს მეექვსე პუნქტში წერია, რომ სხდომის თავმჯდომარე ბრალდებულს სასჯელს უნიშნავს ნაფიც მსაჯულთა მიერ მიღებული სასჯელის შემსუბუქების ან დამძიმების რეკომენდაციის გათვალისწინებით. სასჯელის დანიშვნის სხდომაზე სხდომის თავმჯდომარეს გამოაქვს განაჩენი, რომელიც ერთმნიშვნელოვნად უნდა ეყრდნობოდეს ნაფიც მსაჯულთა მიერ გამოტანილ ვერდიქტს. სხდომის თავმჯდომარემ ეჭვი არ უნდა შეიტანოს ნაფიც მსაჯულთა მიერ გამოტანილ ვერდიქტში და არც სასჯელის შემსუბუქების ან დამძიმების რეკომენდაციაში. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს განაჩენის დადგენისას სხდომის თავმჯდომარე არ ასაბუთებს ვერდიქტს. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს განაჩენი ნაფიც მსაჯულთა მიერ მიღებული სასჯელის შემსუბუქების ან დამძიმების რეკომენდაციის გათვალისწინებით მოტივირებული უნდა იყოს მხოლოდ სასჯელის ნაწილში. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს განაჩენი კანონიერ ძალაში შედის გამოცხადებისთანავე, მათ მიერ გამოტანილი გამამართლებელი განაჩენი საბოლოოა და არ გასაჩივრდება. მხარეს შეუძლია ერთჯერადად საკასაციო წესით სააპელაციო სასამართლოში გაასაჩივროს გამამტყუნებელი განაჩენი, თუ:
ა) სხდომის თავმჯდომარემ მტკიცებულებათა დასაშვებობის შესახებ უკანონო გადაწყვეტილება მიიღო;
ბ) სხდომის თავმჯდომარემ მხარის მიერ დაყენებული შუამდგომლობის
განხილვისას უკანონო გადაწყვეტილება მიიღო, რითაც არსებითად დაირღვა
მხარეთა შეჯიბრებითობის პრინციპი;
გ) სხდომის თავმჯდომარემ ნაფიც მსაჯულთა სათათბირო ოთახში გასვლის წინ განმარტებების მიცემისას არსებითი შეცდომა დაუშვა;
დ) სხდომის თავმჯდომარე განაჩენის გამოტანისას მთლიანად ან ნაწილობრივ არ დაეყრდნო ნაფიც მსაჯულთა მიერ გამოტანილ ვერდიქტს;
ე) სხდომის თავმჯდომარე განაჩენის გამოტანისას დაეყრდნო ამ კოდექსის
მოთხოვნების დარღვევით გამოტანილ ვერდიქტს;
ვ) სასჯელი უკანონოა ან/და აშკარად დაუსაბუთებელია;
ზ) სხდომის თავმჯდომარემ არ გაითვალისწინა ნაფიც მსაჯულთა მიერ
მიღებული სასჯელის შემსუბუქების ან დამძიმების რეკომენდაცია.
„ა“ და „ე“ პუნქტებით გათვალისწინებული საკასაციო საჩივრის დაკმაყოფილების შემთხვევაში საქმე ხელახალი განხილვისათვის გადაეცემა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ახალ შემადგენლობას, ხოლო „ვ“ და „ზ“ პუნქტებით გათვალისწინებული საფუძვლით ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს განაჩენის სასჯელის ნაწილში გაუქმების შემთხვევაში საქმე სასჯელის ხელახალი დანიშვნისათვის უბრუნდება ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს სხდომის თავმჯდომარეს. ამ თავში მე ვეცადე დეტალურად წარმომეჩინა თითოეული პრობლემური საკითხი და ასევე შემოგთავაზეთ პრობლემების გადაწყვეტის ჩემეული ხედვები, ვფიქრობ სრულფასოვნად და თანმიმდევრულად ჩამოვაყალიბე სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული ყველა ნიუანსი, საზოგადოების ნებისმიერი ფენის წარმომადგენლისთვის გასაგებ ენაზე, ასევე შემოგთავაზეთ საქართველოში ამ ინსტიტუტის არსებობის ისტორიის ჩემეული ვერსია და ყოველივე ზემოთხსენებულის შემდეგ მართებული იქნება მოვახდინოთ შედარებითი ანალიზი დღეს მსოფლიოში არსებული პრაქტიკის და ჩვენი კანონმდებლობის, რადგან ეს ინსტიტუტი სწორედ სხვადასხვა ქვეყნებში არსებული პრაქტიკის და ჩვენი ეროვნული კანონმდებლობის შერწყმის შედეგად არის მიღებული.
თავი ჳჳჳ. ნაფიც მსაჯულთა სისტემის შედარებითი ანალიზი,
საზღვარგარეთის ქვეყნების და ქართული
კანონმდებლობის მიხედვით.
როგორც უკვე ზემოთ ვთქვი ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო თავის არსებობის ისტორიას იწყებს საბერძნეთიდან და მართებული იქნება თუ შედარებას აქედან დავიწყებთ, მაგრამ რაოდენ საკვირველიც უნდა იყოს, ქვეყანაში, სადაც წარმოიშვა მსაჯულთა სასამართლო, დღეისათვის მოქმედებს საქმეთა განხილვის განსხვავებული ფორმა, კერძოდ, სერიოზულ სისხლის სამართლის საქმეებს იხილავს სამი პროფესიონალი მოსამართლისაგან შემდგარი კოლეგია ოთხი მსაჯულის მონაწილეობით, რომლებიც გადაწყვეტილებას იღებენ ფაქტების შეფასებისა და სასჯელის (თუკი ასეთი დადგინდება) განსაზღვრის თაობაზე. მე ამ თავში შემოგთავაზებთ მეოცე საუკუნის და ოცდამეერთე საუკუნის გამოცდილების ანალიზს და შევადარებ უცხო ქვეყნების გამოცდილებას ქართულ სინამდვილეს. ჩვენ ვიცით რომ ნაფიც მსაჯულთა სისტემის განვითარება და სრულფასოვნად ჩამოყალიბება უკავშირდება ანგლო-ამერიკული სამართლის ოჯახის ქვეყნებს, საერთოდ თანამედროვე მსოფლიოში მოქმედი ეროვნული სამართლებრივი სისტემები შეიძლება დაიყოს სამართლის ოჯახების მიხედვით. ძირითადად, გამოყოფენ კონტინენტური ევროპის სამართლისა და ანგლო-ამერიკული სამართალის ოჯახებს. აგრეთვე გამოყოფენ რელიგიური და ჩვეულებითი სამართლის ოჯახებს. კონტინენტური ევროპის სამართლის ოჯახი (ინგლ. ჩივილ ლაწ) მოიცავს ეროვნულ სამართლებრივ სისტემებს, რომელიც დასავლეთ ევროპაში ჩამოყალიბდა რომაული, გერმანული და კონტინენტური ტრადიციების საფუძველზე. კონტინენტური ევროპის სამართლის ოჯახის ჩამოყალიბებაში დიდი როლი შეასრულა ბიზანტიის იმპერატორ იუსტინიანე ჳ-ის ჩორპუს ჳურის ჩივილის-მა. ხჳ საუკუნიდან დასავლეთ ევროპაში უკვე ვრცელდებოდა ჩორპუს ჳურის ჩივილის-ის მოქმედება. ბოლონიის უნივერსიტეტში იურიდიულ განათლებას საფუძვლად დაედო რომის სამართალი . ანგლო-ამერიკული სამართალი (ინგლ. ჩომმონ ლაწ), აგრეთვე ცნობილი როგორც საერთო სამართალი, არის ეროვნული სამართლებრივი სისტემების ერთობლიობა, რომელიც მოიცავს ინგლისის, დიდი ბრიტანეთის დომინიონი ქვეყნების, ბრიტანეთის ყოფილი კოლონიებისა და ამერიკის შეერთებული შტატების სამართალს. რელიგიური და ჩვეულებითი სამართალი აყალიბებს სამართლის განსაკუთრებულ ჯგუფს. ამ ჯგუფს განეკუთვნება ისლამის (შარია, შარიათული), ბუდიზმის, ინდუიზმისა და ქრისტიანული რელიგიების საეკლესიო სამართალი. რელიგიური სამართლის მოქმედება, ძირითადად, შემოიფარგლება საოჯახო და მემკვიდრეობითი სამართლით. ამიტომაც კანონზომიერი იქნება თანამედროვე ინგლისური სამართლის და ქართული სამართლის შედარებით დავიწყო და შემდეგ განვიხილო სხვა ქვეყნები, რომელთა პრაქტიკის გაანალიზება მიზანშეწონილად ჩავთვალე.
ინგლისი
ისევე როგორც საქართველოში სისხლისსამართლებრივად დასჯადი ქმედებები სამ ჯგუფად იყოფა, მაგრამ ის შინაარსობრივად ქართულთან შედარებით განსხვავებულია, ამ უკანასკნელზე ჩვენ ზემოთ უკვე ვისაუბრეთ და მოდით ახლა ვისაუბროთ ინგლისურ მოდელზე : 1) ნაკლებად მძიმე (სუმმარყ) დანაშაული, რომელიც განიხილება მხოლოდ მაგისტრატების სასამართლოში (მაგალითად, მცირე მნიშვნელობის საგზაო დარღვევები, მატარებლით მგზავრობისას ბილეთის ღირებულების გადაუხდელობა და ა.შ); 2) განსაკუთრებით მძიმე დანაშაული, რომელსაც განიხილავს ინგლისისა და უელსის სასამართლოს ყველაზე დაბალი რგოლი – ჩროწნ ჩოურტ. 3) ამ დანაშაულთა ორ უკიდურეს ტიპს შორის არსებობს დანაშაულთა ჯგუფი, რომელსაც „ორმხრივად განსჯადი” დანაშაულები ეწოდება. ისინი შეიძლება განსაჯოს როგორც მაგისტრატების, ასევე გვირგვინის სასამართლომ (ჩროწნ ჩოურტ) და როგორც ბრალდებულს, ასევე მაგისტრატს შეუძლია არჩევანი გვირგვინის სასამართლოზე გააკეთოს. თუ ბრალდებული თავს დამნაშავედ არ ცნობს და პროცესი გაგრძელდება, მაშინ საქმეს განიხილავენ ნაფიცი მსაჯულები. უნდა აღინიშნოს, რომ დიდ ბრიტანეთში ბრალდებულთა უმეტესი ნაწილი ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ირჩევს იმ რწმენით, რომ აქ გამართლების მეტი შანსია, ვიდრე - ერთპიროვნულად საქმის განმხილველი
მოსამართლის პირობებში. მსაჯულები ასევე მონაწილეობენ სამოქალაქო
საქმეთა განხილვაშიც, განსაკუთრებით ცილისწამების საქმეებზე და ასევე - იმ კატეგორიის საქმეებზე, სადაც მეორე მხარე სახელმწიფოა. ნაფიც მსაჯულთა კორპუსის შექმნა საქართველოს მსგავსად რამდენიმე ეტაპად ხორციელდება. ჯერ იწვევენ პოტენციურ მსაჯულთა ფართო წრეს, ხოლო შემდეგ მათ რიცხვს ამცირებენ სხვადასხვა პროცედურის საშუალებით, სანამ საქმის განხილვისათვის აუცილებელ რაოდენობას არ მიაღწევენ. მსაჯულთა სასამართლო შედგება 12 ნაფიცი მსაჯულისაგან, რომელთა ასაკი ისევე როგორც ჩვენთან 18-დან 70 წლამდეა. მათ შემთხვევითი შერჩევის პრინციპით ირჩევენ საარჩევნო სიებიდან, საქართველოს მსგავსად. ინგლისში ჯერ კიდევ მე-14 საუკუნიდან არსებობდა მოთხოვნა, რომ გამამტყუნებელი ვერდიქტი ერთსულოვანი უნდა ყოფილიყო. 1974 წელს „ნაფიც მსაჯულთა ჟიურის შესახებ” კანონში შეტანილი ცვლილებების თანახმად, ეს წესი შეიცვალა და ახლა, თუკი ნაფიცი მსაჯულები ორი საათის განმავლობაში ვერ მივლენ ერთსულოვან ვერდიქტამდე, საქმეზე ვერდიქტის გამოტანა ხდება ხმათა უმრავლესობით (12-დან ან 11-დან - 10 ხმით; 10-დან - 9 ხმით; 9-დან კი - 8 ხმით). მიუხედავად ასეთი ცვლილებისა, ერთსულოვან ვერდიქტთა რიცხვი მაინც ჭარბობს არაერთსულოვან ვერდიქტებს, მსგავსი წესი ჩვენი კანონმდებლის მიერაც იქნა გათვალისწინებული, ვფიქრობ ეს ხელს უწყობს იმას, რომ პროცესი უაზროდ დიდ ხანს არ იქნეს გაჭიანურებული. სადამრიგებლო, ანუ შემაჯამებელი სიტყვის წარმოთქმის წესი და თვით სიტყვის შინაარსი მკაცრად რეგლამენტირებული არ არის. თითოეული მოსამართლე ამას ასრულებს გავრცელებული პრაქტიკისა და საკუთარი მეთოდების მიხედვით. სხდომის თავმჯდომარე უხსნის საპროცესო უფლება-მოვალეობებს, განხილვის პროცედურებს, მტკიცებულებათა შეფასების წესებს, სამართლის სხვა აუცილებელ პრინციპებსა და ნორმებს. ამას გარდა, საკმაოდ დეტალურად, სისტემატიზებულად აანალიზებს მხარეთა მიერ წარდგენილ მტკიცებულებებს.
ინგლისში განასხვავებენ ვერდიქტის ოთხ ვარიანტს. ესენია: ა) გენერალური ვერდიქტი, როდესაც ნაფიცი მსაჯულები ერთმნიშვნელოვნად წყვეტენ საკითხს განსასჯელის დამნაშავეობისა თუ უდანაშაულობის შესახებ; ბ) ვერდიქტი, რომელიც დიფერენცირებულია, ანუ როცა წარდგენილი ბრალდების ერთ ნაწილში ვერდიქტი გამამტყუნებელია, ხოლო სხვა ნაწილში – გამამართლებელი; გ) ვერდიქტი, რომელიც განსასჯელს ცნობს დამნაშავედ არა წარდგენილ, არამედ სხვა, უფრო მსუბუქ დანაშაულში; დ) სპეციალური ვერდიქტი, როცა ნაფიცი მსაჯულები დადგენილად მიიჩნევენ გარკვეულ ფაქტობრივ გარემოებებს, რომლებიც საფუძვლად უდევს ბრალდებას, მაგრამ ღიად ტოვებენ საკითხს განსასჯელის დამნაშავეობის შესახებ. დღეისათვის ასეთი ვერდიქტები გამოიყენება შეურაცხადი პირების მიმართ. ინგლისში ნაფიცი მსაჯულების მიერ ვერდიქტის გამოტანის შემდეგ ტარდება განაჩენის გამოტანის წინა გამოძიება, რომელიც გულისხმობს განსასჯელის მიმართ ყველა საჭირო მონაცემის შეკრებას (იგულისხმება წარსული ნასამართლობა, ქონებრივი და ოჯახური მდგომარეობა, სამსახურებრივი თუ პროფესიული საქმიანობა). აღნიშნულ მონაცემებს მოსამართლის დავალებით აგროვებს პრობაციის სამსახური, ან სოციალური სამსახურის თანამშრომელი, მსგავსი რამის საქართველოში დანერგვა ჩემი აზრით გამართლებული იქნება დ ახელს შეუწყობს მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესს. რაც შეეხება ვერდიქტის აპელაციას, მე-20 საუკუნემდე ინგლისში მოქმედებდა დადგენილი ნორმა, რომ ნაფიც მსაჯულთა ვერდიქტი სააპელაციო გასაჩივრებას არ ექვემდებარებოდა. შედგომში მიღებულმა კანონებმა ეს „ტრადიცია” შეცვალეს. ვერდიქტის გასაჩივრება ხდება სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა განყოფილებაში. ერთმანეთისგან მნიშვნელოვნად განსხვავდება დაცვისა და ბრალდების მხარეების აპელაციები. დაცვის მხარის აპელაცია დაიშვება მხოლოდ საქმის განმხილველი სასამართლოს, ანდა თვით სააპელაციო სასამართლოს თანხმობით, რომელსაც შუამდგომლობით უნდა მიმართოს დაცვის მხარემ 28 დღის განმავლობაში. შუამდგომლობა განიხილება ერთპიროვნულად საქმის განმხილველ სასამართლოში. შუამდგომლობაზე უარი 14 დღის განმავლობაში საჩივრდება სააპელაციო სასამართლოში, სადაც მას განიხილავს 2 ან 3 მოსამართლე. თუ მათგან ერთი მაინც იქნება თანახმა, შუამდგომლობა გამოცხადდება დასაშვებად. სააპელაციო სასამართლოში საქმე იხილება ხელახლა, 3 პროფესიონალი მოსამართლის მონაწილეობით. თუ ვერდიქტი სწორად იქნა მიჩნეული, საპროცესო დარღვევების გამო იგი არ უქმდება. სააპელაციო სასამართლოს შეუძლია, გააუქმოს ვერდიქტი და თვითონვე გამოიტანოს ალტერნატიული ვერდიქტი, ან გაგზავნოს საქმე პირველი ინსტანციით ხელახლა არსებითად განსახილველად. ბრალდების მხარის აპელაციის შემთხვევაში გენერალურ პროკურორს უფლება ჰქონდა, გაესაჩივრებინა ის საქმეები, რომლებზეც ბრალდებული გამართლდა, ოღონდ ეს ხდებოდა არა გამამართლებელი ვერდიქტის გაუქმების მიზნით, არამედ იმისთვის, რომ მომავალში არ დაეშვათ ანალოგიური სასამართლო შეცდომა. მოგვიანებით გენერალურ პროკურორს უკვე მიეცა განაჩენის გასაჩივრების უფლება სასჯელის სიმსუბუქის გამო. 1996 წელს კანონმდებლობამ, ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლის გაძლიერების მიზნით, დაუშვა კიდევ ერთი გამონაკლისი: თუ არსებობს საფუძველი, რომ გამამართლებელი ვერდიქტი გამოტანილ იქნა ნაფიც მსაჯულებზე, ან მოწმეებზე არამართლზომიერი ზემოქმედების შედეგად, ბრალდების მხარეს უფლება აქვს, საქმე სააპელაციო წესით გაასაჩივროს, ოღონდ საჩივარი უნდა შეიტანონ უზენაეს სასამართლოში, რომელიც უფლებამოსილია, ვერდიქტი გააუქმოს.
შოტლანდია
ნაფიც მსაჯულთა ჟიური შოტლანდიაში სისხლის სამართლის საქმეებზე შედგება 15 წევრისაგან, ხოლო სამოქალაქო საქმეებზე – 12 წევრისაგან. სისხლის სამართლის საქმეებზე აუცილებელი არ არის ვერდიქტი იყოს ერთსულოვანი. 15 ნაფიცი მსაჯულიდან 8-ის ხმა ცალსახად წყვეტს – დამნაშავეა თუ არა განსასჯელი. შოტლანდიაში არსებობს ვერდიქტის სამი სახეობა: 1) გამამტყუნებელი; 2) გამამართლებელი და 3) ვერდიქტი, როდესაც მსაჯულები აცხადებენ, რომ დანაშაული არ მტკიცდება. შოტლანდიაში ნაფიც მსაჯულთა ვერდიქტი შესაძლებელია, გასაჩივრდეს მხოლოდ სასამართლოს მიერ დაშვებული შეცდომის გამო. საპროცესო დარღვევათა შორის ყველაზე სერიოზულად მიიჩნევა მოსამართლის მიერ ნაფიც მსაჯულთათვის არასწორი სახელმძღვანელო მითითებების მიცემა. ჩვენ როგორც ვიცით, ინგლისური ზეგავლენით ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო გავრცელდა ინგლისის ყოფილ კოლონიებსა თუ სხვა ქვეყნებში, რომლებიც ადრე ინგლისურ ზეგავლენას განიცდიდნენ და შემდეგ „საერთო სამართლის” სისტემას შეუერთდნენ.
ამერიკის შერთებული შტატები,
რომელმაც უდიდესი როლი ითამაშა ამ ინსტიტუტის განვითარებაში, თავის მხრივ ამ ინსტიტუტის შემოღებამ ამერიკის მოსახლეობას შორის აამაღლა სასამართლო ხელისუფლებისადმი ნდობა. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოსა და საადმირალო სასამართლოს შორის დაპირისპირებამ ხელი შეუწყო ამერიკაში განვითარებული რევოლუციური პროცესების გამწვავებას, ამერიკელ კოლონისტებს საშემოსავლო გადასახადის გადაუხდელობისათვის აიძულებდნენ, საადმირალო სასამართლოსთვის (ადმირალიტყ ჩოურტ) მიემართათ, სადაც საქმეებს იხილავდნენ მსაჯულების გარეშე. სახელმწიფო ღალატის საქმეები კოლონისტების მონაწილეობისა და დასწრების გარეშე იხილებოდა, რამაც, ცხადია, კიდევ უფრო დაძაბა სიტუაცია დაპირისპირებულ მხარეებს შორის, დამოუკიდებლობის დეკლარაციაში ამერიკული კოლონიების ინგლისიდან გამოყოფის ერთ-ერთ მიზეზად სახელდება ბრიტანელთა ქცევა, რამაც ხშირ შემთხვევაში ამერიკელებს წაართვა უფლება, ესარგებლათ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო პროცესით.
ამერიკული მისწრაფება, მაქსიმალურად ყოფილიყვნენ დაცული სახელმწიფო ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისაგან, აისახა კონსტიტუციაში, რომელიც ადგენს: „იმპიჩმენტის გარდა, ყველა დანაშაული განიხილება ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს მიერ“. კონსტიტუციის მე-6 შესწორება აცხადებს, რომ ფედერალური სისხლის სამართლის კანონის დარღვევაში ბრალდებულ პირს უფლება აქვს „მისი საქმე სწრაფად და საჯაროდ განიხილოს მიუკერძოებელმა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ, რომელიც მოქმედებს კანონით წინასწარ განსაზღვრულ იმ შტატში, ან ოლქში, სადაც დანაშაული იქნა ჩადენილი“. ამით ამერიკელებს მიეცათ არჩევანის გაკეთების საშუალება, რაც მიმაჩნია პოზიტიურად რადგან მოქალაქემ ვფიქრობ თავისით უნდა გადაწყვიტოს მართლმსაჯულების პროცესის განხორციელებაში ვის მიიჩნევს უფრო კომპეტენტურად. თავდაპირველად ყველა ამერიკელი როდი სარგებლობდა თანაბარი უფლებებით იყო შეზღუდვები სუსტი სქესის წარმომადგენლების მიმართ და შავ კანიანების მიმართ, რაც დროთა განმავლობაში მიუღებელი გახდა მთელი მსოფლიოსთვის და დღეს თანამედროვე ცივილერ სამყაროში დაგმობილია მსგავსი დიფერენციაცია, მეტიც უკვე სერიოზულად მიმდინარეობს ისეთი ნიუანსებისთვის ყურადღების მიქცევა როგორიცაა მოსახლეობის სუსტი და ძლიერი სქესების წარმომადგენლებად დაყოფა ეს დღეს არ ითვლება კარგ ტონად რადგან ჩვენ ყველანი თანასწორნი დავიბადეთ ერთმანეთისთვის ყოვველგვარი იარლიყის მიკვრა არაა მიღებული მითუმეტეს ერთმანეთის სუსტებად და ძლიერებად დაყოფა, ბილში უფლებების შესახებ ჩვენ შეგვიძლია წავიკითხოთ: ,,არ არსებობს შტატი რომელიც ცხოვრებაში დაამკვიდრებს ისეთ კანონს, რომელიც მიანიჭებს პრივილეგიებს თუ იმუნინტეტს შეერთებული შტატების მოქალაქეებს“.
შავკანიანები მართლმსაჯულების განხორციელებაში რეალურად მონაწილეობენ მე-20 საუკუნის 50-იანი წლებიდან, როდესაც უზენაესმა სასამართლომ დისკრიმინაციის საფუძველზე გააუქმა მხოლოდ თეთრკანიანი მსაჯულებისაგან შემდგარი ჟიურის მიერ გამოტანილი ვერდიქტები. ამ მხრივ ერთ-ერთი გამორჩეული საქმეა ბატსონი კენტუკის შტატის წინააღმდეგ (ბატსონ ვ. კენტუცკყ,) 476.შ. 79 (1986), რომელიც 1986 წელს განიხილა უზენაესმა სასამართლომ. ბატსონი აფროამერიკელია, რომელსაც ბრალად ედებოდა ყაჩაღობა და მოპარული ნივთების შენახვა. კენტუკის საოლქო სასამართლოს ვერდიქტი ბრალდებულმა გაასაჩივრა უზენაეს სასამართლოში და მიუთითა, რომ მისი საქმის განხილვაში მონაწილეობდნენ მხოლოდ თეთრკანიანი მსაჯულები, რაც ერთ-ერთი არგუმენტი იყო იმისა, რომ ვერდიქტის გამოტანისას ისინი მიკერძოებულნი ყოფილიყვნენ. უზენაესმა სასამართლომ ეს არგუმენტი მისაღებად ჩათვალა და დაადგინა, რომ განსასჯელი უნდა წარდგენილიყო ნაფიც მსაჯულთა ისეთი შემადგენლობის წინაშე, რომელიც დაკომპლექტებული იქნებოდა განსასჯელის რასის წარმომადგენლებისაგან. ნაფიც მსაჯულად მონაწილოების საყოველთაო უფლების აღიარების პარალელურად დამკვიდრდა ნაფიც მსაჯულთა კორპუსის ალბათობით შერჩევის პრინციპი, რომელიც, როგორც სავალდებულო, კონგრესმა 1970 წელს დაადგინა. დღეისათვის ამერიკის თითქმის ყველა შტატში ნაფიცი მსაჯულები კონკრეტულ საქმეებზე შეირჩევიან კომპიუტერული პროგრამის მეშვეობით, საარჩევნო ან სხვა, საყოველთაო სიებიდან. ნაფიც მსაჯულთა შერჩევა წესრიგდება 1968 წელს მიღებული სპეციალური აქტის მეშვეობით, რომელსაც მსაჯულთა შერჩევის აქტი ჰქვია (ჟურყ შელეცტიონ ანდ შერვიცე აცტ).
ნაფიც მსაჯულთა საკვალიფიკაციო ცნობარს, ანუ მსაჯულობის კანდიდატთა მიერ შესავსებად განკუთვნილ ანკეტას სასამართლო ფოსტით უგზავნის ადრესატს, რომელმაც დადგენილ ვადებში უნდა შეავსოს, ხელი მოაწეროს, ფიცის ქვეშ დაამოწმოს მასში მითითებულ მონაცემთა სისწორე და დაუბრუნოს გამგზავნს. პირი, რომელმაც შევსებული ცნობარი არ დააბრუნა, შეიძლება გამოიძახონ მდივანთან ან კომისიაში ასეთივე დოკუმენტის (ბლანკის) შესავსებად. თუ პირი არ გამოცხადდება, იგი გამოძახებულ უნდა იქნეს მოსამართლის ბრძანებით – განმარტების მისაცემად. თუ ბრძანებითაც არ გამოცხადდა და არც ამის საპატიო მიზეზის მტკიცებულება გამოგზავნა (ან შემდგომში არ წარმოადგინა), ასეთი პირი შეიძლება დაჯარიმდეს 100 დოლარით, ან დაისაჯოს 3 დღე-ღამის პატიმრობით, ანდა – ორივეთი ერთად. ასევე პასუხს აგებს ის, ვინც არსებითი მიშვნელობის ფაქტს ან მონაცემს ცნობარში დაამახინჯებს ნაფიცი მსაჯულობისაგან თავის ასარიდებლად, ან პირიქით, იმ მიზნით, რომ უკანონოდ გახდეს ნაფიცი მსაჯული. ნაფიც მსაჯულად ვერ გახდება პირი, თუ არა აქვს იმ ქვეყნის მოქალაქეობა, სადაც გამოიძახეს მსაჯულად; თუ არ იცის სამართალწარმოების ენა; თუ ასაკობრივად შეუსაბამოა; თუ ჯანმრთელობის არასათანადო მდგომარეობა აქვს; თუ არსებობს პროფესიული, თანამდებობრივი, საქმიანობისა თუ სამსახურებრივი ნიშნის შემცველი გარემოება; თუ არსებობს მადისკვალიფიცირებელი გარემოება, ნაფიც მსაჯულთა დისკვალიფიკაციის მსგავსი მიზეზები ქართველი კანონმდებლის მიერაც იქნა გათვალისწინებული და ჩვენ მათ შესახებ უკვე ერთხელ ვისაუბრეთ ზემოთ როდესაც ვიხილავდით ამ ინსტიტუტს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით.
არსებობს გარკვეული უთანხმოება პატარა ჟიურის თაობაზე, რადგან ამ
იდეის მომხრეები აღნიშნავენ ამგვარი ჟიურის მეტ ეფექტურობასა და მოქნილობას, ხოლო ოპონენტები კი დაობენ, რომ მათ მიერ (იგულისხმება პატარა ჟიური) გამოტანილი ვერდიქტები ხშირად ცვალებადია. მოგვიანებით, საქმეების განხილვისას, უზენაესმა სასამართლომ უარყო 5-კაციანი ჟიურის მიერ სისხლის სამართლის საქმეების განხილვა. მსაჯულები შეირჩევიან ,,ვოირე დირე“-ს პრინციპით, რაც ძველ ფრანგულად ნიშნავს „სიმართლის თქმას”. ამ პროცედურისას მოსამართლე, ან პროცესის მონაწილე მხარე პოტენციურ მსაჯულს წინასწარ დაკითხავს, რათა გამოვლინდეს, არის თუ არა ის კვალიფიციური ან მისაღები ნაფიცი მსაჯულის ფუნქციების შესასრულებლად. ნაფიც მსაჯულს შეიძლება დაუსვან შეკითხვები მისი გამოცდილების, სტერეოტიპების, საქმის სამართლიანად გადაწყვეტის უნარის და ა.შ. შესახებ. ამერიკის შეერთებული შტატების სასამართლომ ხაზგასმით აღიარა ,,ვოირე დირე“-ს პრინციპის მნიშვნელობა მსაჯულთა მიუკერძოებლობის გამორიცხვის პროცესში, შესაბამისად, გააუქმა განაჩენი, სადაც დაცვის მხარეს მსაჯულის ეფექტური გამოკითხვის უფლება არ მიეცა რასობრივი საკითხის საქმეზე ოლდრიჯი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ (ალდრიდგე ვ. ჲნიტედ შტატეს, 283 ჲ.შ. 308 (1931)). აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ეს პროცედურა ხშირად პროცესის გაჭიანურების მიზეზი ხდება და საკმაოდ დიდ ხარჯებთანაა დაკაშირებული. ამის გამო, მოსამართლეს შეუძლია ორნაირად შეკვეცოს ხანგრძლივი ,,ვოირე დირე“-ს პროცედურა. კერძოდ, შეზღუდოს მხარეთა მიერ დასმული შეკითხვების ოდენობა და შინაარსი, ან თვითონ გამოკითხოს პოტენციური მსაჯული მხარეთა მიერ მიწოდებული კითხვების საფუძველზე. ტრადიციულად პოტენციურ მსაჯულთა შეცვლა საქმეზე არ მოითხოვს რაიმე ახსნა-განმარტებასა თუ დასაბუთებას, მაგრამ ეს ტრადიცია უზენაესმა სასამართლომ შეცვალა. 1970-იანი წლებიდან ძალიან პოპულარული გახდა ე.წ. მსაჯულთა მეცნიერულ საფუძველზე შერჩევა (შციენტიფიც ჯურყ სელეცტიონ). ასეთ შერჩევას იყენებდნენ ვიეტნამის ომის საქმეთა განხილვისას. მსაჯულთა მეცნიერულ საფუძველზე შერჩევა ეფექტურად გამოიყენება მნიშვნელოვანი კატეგორიის სისხლის სამართლის საქმეების განხილვისას. მსაჯულთა ერთსულოვანი ვერდიქტის აუცილებლობა უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა 1897 წელს, მაგრამ ეს წესი უარყოფილ იქნა 1972 წელს. 1999 წლისათვის 30-ზე მეტ შტატში კანონმდებლობით ნებადართულია ხმათა უმრავლესობით გამოტანილი ვერდიქტები სამოქალაქო საქმეებზე, მაგრამ ორეგონისა და ლუიზიანის შტატებში ამგვარი ვერდიქტები დაშვებულია სისხლის სამართლის საქმეებზეც. იმ შემთხვევაში, თუ მსაჯულთა საჭირო რაოდენობა ვერ ახერხებს ვერდიქტზე შეთანხმებას, საქმის განხილვა ცხადდება არასწორად და შესაძლებელია, საქმე ხელახლა გადასინჯოს ახლად არჩეულმა ჟიურიმ. მსაჯულები ძირითადად წყვეტდნენ ბრალეულობის საკითხს, ხოლო სასჯელის დაკისრების საკითხის გადაწყვეტა იყო მოსამართლის პრეროგატივა. ეს წესი შეიცვალა უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებით, რომელიც მან გამოიტანა საქმეზე რინგი არიზონის შტატის წინააღმდეგ (ღინგ ვ. არიზონა, 536 ჲ.შ. 584 (2002)), სადაც არიზონის შტატში არსებული პრაქტიკა (მოსამართლის მიერ სასჯელის უმაღლესი ზომის – სასიკვდილო, ან უვადო პატიმრობის – დაკისრების საკითხის გადაწყვეტა) მიიჩნია არაკონსტიტუციურად და ამ გადაწყვეტილების მიღება გადააბარა მსაჯულებს. საქმის მასალების მიხედვით, ტიმოთი რინგმა და მისმა მეგობრებმა დააყაჩაღეს დაჯავშნული მანქანა, საიდანაც გაიტაცეს ნახევარ მილიონზე მეტი ოდენობის ფულადი თანხა და ჩეკები. ძარცვისას მოკლეს მძღოლი. ტიმოთი რინგს, რომელიც ამ ყაჩაღობის მთავარი მონაწილე იყო, ბრალად წაუყენეს პირველი ხარისხის მკვლელობა, რაც ითვალისწინებდა სიკვდილით დასჯას. მსაჯულთა ვერდიქტის თანახმად, რინგი დამნაშავედ იქნა ცნობილი და არიზონის სასამართლომ მიუსაჯა სიკვდილით დასჯა. მოგვიანებით, როდესაც საქმე გასაჩივრდა უზენაეს სასამართლოში, მსჯავრდებულს მიეცა საქმის ხელახალი გასაჩივრების უფლება. ამერიკაში მსაჯულთა თათბირის რაიმე კონკრეტული ფორმა არ არის დადგენილი. პირველი ნაბიჯია მთავარი მსაჯულის, ანუ თავმჯდომარის არჩევა, თუმცა ეს შესაძლოა, მოხდეს ვერდიქტის გამოტანის შემდეგაც, თუ საქმე არის მცირე მოცულობის, ან მარტივი კატეგორიის. თუ თავმჯდომარე თათბირის დაწყებისთანავე აირჩიეს, მაშინ ის უწევს თავმჯდომარეობას და წარმართავს განხილვის, მსჯელობისა და შეფასების პროცესს. ნაფიც მსაჯულთა თათბირის საიდუმლოებას საიმედოდ აკონტროლებენ სასამართლოს დაცვის თანამშრომლები, ანდა მოსამართლის დავალებით – პოლიციელები, უწინარესად, საუბარია ნებისმიერ გარეშე პირთან რაიმე კონტაქტის გამორიცხვაზე. მოსამართლის ნებართვით, ნაფიც მსაჯულებს უფლება აქვთ, სათათბირო ოთახში ჰქონდეთ ნივთიერი მტკიცებულებები და დოკუმენტები, რომლებიც, მათი აზრით, ხელს შეუწყობს ჯეროვანი ვერდიქტის გამოტანას. ამავე მიზნით მოსამართლე მათ ურიგებს იმ დანაშაულების წერილობით ჩამონათვალს, რომელთა შესახებაც უკვე ჰქონდა საუბარი შემაჯამებელ (სადამრიგებლო) სიტყვაში და რომელთა გამოც უნდა იქნეს გამოტანილი ვერდიქტი. ვერდიქტის გამოტანისას ნაფიცი მსაჯულები ითვალისწინებენ როგორც მოსამართლის სადამრიგებლო სიტყვას, ისე მხარეთა წინადადებებს, რომლებიც ამ სიტყვის წარმოთქმამდე წერილობით წარედგინა მოსამართლეს. მათში მხარეები გადმოსცემენ თავიანთ თვალსაზრისს არსებული მტკიცებულებების, განსასჯელის ბრალეულობის დადასტურებისა თუ დაუდასტურებლობის თაობაზე. ამერიკის შეერთებულ შტატებში მსაჯულთა მიერ გამოტანილ ვერდიქტს მოტივირება და დასაბუთება არ სჭირდება. ვერდიქტს აცხადებს მთავარი მსაჯული ღია სასამართლო სხდომაზე, რომელსაც აუცილებლად უნდა ესწრებოდნენ მოსამართლე და განსასჯელი. სხვა მონაწილეები ესწრებიან სურვილისამებრ. გამოცხადებული ვერდიქტი დაუყოვნებლივ შეიტანება სხდომის ოქმში ან სტენოგრამაში. ჩანაწერი დაუყოვნებლივ, იქვე წაეკითხებათ ნაფიც მსაჯულებს, რომლებიც ხელის მოწერით ადასტურებენ ჩანაწერის სისწორეს. თუ ეს არ მოხდა, მოსამართლე არ მიიღებს ვერდიქტს და ნაფიც მსაჯულებს შესთავაზებს თათბირის განახლებას. თუ ნაფიცი მსაჯულები ხელმოწერით ადასტურებენ ვერდიქტს, ისინი დაუყოვნებლივ თავისუფლდებიან პროცესისგან. საქართველოში ის ფაქტი, რომ არ გვაქ სამოქალაქო საქმეების ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს მიერ განხილვა მე მართებულად მიმაჩნია, მაგრამ დემოკრატიულ საზოგადოებაში სწორია როდესაც ამ საზოგადოების წევრს ეძლევა არჩევანის გაკეთების საშუალება და უშუალოდ თვითონ ირჩევს მოქალაქე კომპეტენტულ ინსტიტუტს რომელსაც მისი აზრით შეუძლია გამოიტანოს სამართლიანი გადაწყვეტილება, ალბათ სამომავლოდ საქართველოშიც ასე მოხდება.
გერმანია
ჩვენ, როგორც ვიცით საქართველო კონტინენტური ევროპის სამართლის ოჯახს განეკუთვნება ანუ საქართველო გერმანულ-რომანული სამართლის მიმდევარი ქვეყანაა, აქედან გამომდინარე აუცილებელია ვისაუბროთ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე გერმანიაში და კონტინენტური ევროპის სხვა ქვეყნებში, გერმანიის მთავრობამ მსაჯულთა სასამართლო გააუქმა 1924 წლის 4 იანვარს, რადგან მათ მიერ გამოტანილი ვერდიქტი არ აღიქვებოდა დასაბუთებულად და სამართლიანად. საქმეთა განხილვის მზარდი კომპლექსურობის გამო, მსაჯულთა საქმიანობაში შეინიშნებოდა შეცდომების დაშვების ტენდენცია. ასევე, მათ უფრო და უფრო მეტ საქმეზე დაიწყეს გამამართლებელი განაჩენების გამოტანა. მიუხედავად ამისა, გერმანული სამართლებრივი სისტემა საშუალებას იძლევა პროფესსიონალ მოსამართლეებთან ერთად საქმეს სასამართლოში იხილავდნენ არაპროფესიონალი მოსამართლეები. ასეთ არაპროფესიონალ მოსამართლეს ჰქვია „შეფენი“ (სცჰöფფე). ამგვარი სასამართლოები ყოველთვის შედგება სამი ან სამზე მეტი მოსამართლისაგან. არაპროფესიონალ მოსამართლეებს აქვთ ისეთივე უფლებები და ვალდებულებები, როგორითაც აღჭურვილი არიან პროფესიონალი მოსამართლეები. შეფენების არჩევა ხდება კანდიდატთა საერთო სიიდან, რომელთაგან საქმის განმხილველი მოსამართლე შეარჩევს მთავარ და სათადარიგო შეფენებს. შეფენი შეიძლება იყოს 25-დან 70 წლამდე გერმანელი. არსებობს გარკვეული შეზღუდვები, განსაზღვრულია, თუ ვის არა აქვს უფლება, გახდეს შეფენი. ასეთია: მთავრობის ხელმძღვანელი პირები, მოსამართლე, პროკურატურისა და სასამართლოს თანამშრომლები, ნოტარიუსი, ადვოკატი, სასულიერო პირი.
საფრანგეთი
ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო საფრანგეთში შემოიღეს იმპერატორ ნაპოლეონის დროს, მაგრამ მხოლოდ განსაზღვრულ ტერიტორიებზე – ძირითადად დიდ ქალაქებში. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო შედგებოდა ორი კოლეგიისაგან: 1) 8 კაცისაგან შემდგარი კოლეგია, რომელიც წყვეტდა ბრალდებაში მიცემის საკითხს და 2) 12 ნაფიცი მსაჯულისაგან შემდგარი კოლეგია, რომელიც პირველი ინსტანციით არსებითად იხილავდა საქმეებს და პროფესიონალი მოსამართლისაგან დამოუკიდებლად წყვეტდა განსასჯელის ბრალეულობის საკითხს. მათ პარტნიორობას უწევდა სამი პროფესიონალი მოსამართლისაგან შემდგარი კოლეგია, რომელსაც ნაფიც მსაჯულთა კოლეგიის ვერდიქტის საფუძველზე გამოჰქონდა განაჩენი – გამამტყუნებელი ვერდიქტის საფუძველზე მსჯავრდებულს უნიშნავდა სასჯელს. ამგვარი ვერდიქტის გამოსატანად საჭირო იყო, სულ ცოტა, 10 ხმა. ასეთი სახით ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ საფრანგეთში იარსება მეორე მსოფლიო ომის დასრულებამდე, რის შემდეგაც ნაფიცი მსაჯულები და პროფესიონალი მოსამართლეები ერთ კოლეგიად გააერთიანეს. ამჟამად საფრანგეთში ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო ცნობილია, როგორც „ასიზების სასამართლო”. ასიზები, ანუ ნაფიცი მსაჯულები სისხლის სამართლის საქმეს სამ პროფესსიონალ მოსამართლესთან ერთად იხილავენ იმ შემთხვევაში, თუ ჩადენილია მძიმე დანაშაული, რისთვისაც სასჯელის სახით შესაძლოა, განისაზღვროს პატიმრობა 10 წელიწადზე მეტი ხნის ვადით. საქმეებს განიხილავს 9 მსაჯული და 3 მოქმედი მოსამართლე, რომელთაგან ერთ-ერთი სხდომის თავმჯდომარეა. მსაჯულები ჯერ იკვლევენ ბრალეულობის საკითხს, ხოლო ბრალის დამტკიცების შემდეგ იწყებენ მსჯელობას სასჯელის შეფარდების შესახებ. უნდა აღინიშნოს, რომ მსაჯულთა სასამართლო გამოიყენება მხოლოდ მძიმე კატეგორიის სისხლის სამართლის საქმეების განხილვისას. საფრანგეთის ყველა ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულში მოქმედებს ასიზების სასამართლო. 2001 წლამდე მსაჯულთა მიერ გამოტანილი ვერდიქტის გასაჩივრება შეუძლებელი იყო სააპელაციო სასამართლოში. მისი გასაჩივრება შესაძლებელი იყო მხოლოდ საფრანგეთის უზენაეს სასამართლოში, რომელსაც, თავის მხრივ, შეეძლო მხოლოდ საქმის გადასინჯვა პროცედურისა და კანონის დარღვევის საფუძვლით. ვერდიქტის გაუქმების შემთხვევაში, რაც საკმაოდ იშვიათი გამონაკლისია, სასამართლო ხელახალი განხილვისათვის საქმეს გადაუგზავნის ასიზების სხვა სასამართლოს.
იტალია
სამოქალაქო საქმეებზე სახალხო მსაჯულები იტალიაში წარმოდგენილი არიან მსაჯულთა სასამართლოში, სადაც ორ პროფესიონალ მაგისტრატე მოსამართლეს საქმეთა განხილვაში ეხმარება 6 ე.წ. არაპროფესიონალი მოსამართლე (ლაყ ჟუდგეს), რომლებსაც ირჩევენ საარჩევნო სიიდან ლატარიის პრინციპით. მსაჯულად შეიძლება დაინიშნოს იტალიის ნებისმიერი, 30-დან 65 წლამდე ასაკის მოქალაქე, სქესისა და რელიგიური კუთვნილების მიუხედავად. თუმცა, საჭიროა მინიმალური საგანმანათლებლო მოთხოვნები იმისათვის, რომ კანდიდატი შესაფერისი იყოს მსაჯულად დანიშვნისათვის. ჶსაა ე.წ. არასრული საშუალო სკოლა (შცუოლა მედია, ი.ე. ჯუნიორ ჰიგჰ სცჰოოლ), სააპელაციო სასამართლო ინსტანციისათვის მსაჯულად დასანიშნ კანდიდატს კი დამთავრებული უნდა ჰქონდეს სრული საშუალო სკოლა (შცუოლა შუპერიორე, ი.ე სენიორ ჰიგჰ სცჰოოლ). მსაჯულთა სასამართლოში გადაწყვეტილებებს იღებენ ის მოსამართლეები, ან ე.წ. არაპროფესიონალი მოსამართლეები (ლაყ ჟუდგეს), ან მსაჯულები, რომლებსაც დანიშნული აქვთ ანაზღაურება (ხელფასი, ან სტიპენდია). ისინი ერთობლივად იკრიბებიან დახურულ კარს მიღმა სათათბირო ოთახში (ჩამერა დი ჩონსიგლიო, ი.ე. ჩოუნსელ ჩჰამბერ), სასამართლოს ევალება ვერდიქტის გამოტანიდან 90 დღეში გამოაქვეყნოს მიღებული გადაწყვეტილების წერილობითი განმარტება. მსაჯულთა სასამართლოს განსჯადია ისეთი სისხლის სამართლის დანაშაულები, რომლებიც ითვალისწინებს მაქსიმუმ 24-წლიან, ან სამუდამო პატიმრობას და ასევე, სისხლის სამართლის სხვა სერიოზული დანაშაულები, კერძოდ: ტერორიზმის დანაშაული, განზრახი და არაგანზრახი მკვლელობა, სახელმწიფო მოღვაწე პირებზე თავდასხმა (სიცოცხლის ხელყოფის მიზნით), ისევე – როგორც სამართლის სხვა საკითხები, რომლებიც საჭიროებს ეთიკურ და პროფესიულ შეფასებას (მაგალითად: ევთანაზია). მსაჯულთა განსჯადობა არ ვრცელდება ისეთ საქმეებზე, რომელთა შეფასება საჭიროებს კანონის ცოდნას, რაც მსაჯულებს ზოგადად არა აქვთ. სასჯელი, რომელიც გამოაქვს სასამართლოს, შესაძლებელია მოიცავდეს სამუდამო პატიმრობასაც.
ესპანეთი
ესპანეთის 1978 წლის კონსტიტუციამ ფრანკოს დიქტატურის შემდეგ კანონით დაუშვა მსაჯულთა ინსტიტუტი, რომელსაც ეწოდა „სახალხო მსაჯული.” აღნიშნული კონსტიტუციის თანახმად, მოქალაქეებს შეეძლოთ მონაწილეობა მიეღოთ სისხლის სამართლის საქმეებზე მართლმსაჯულების განხორციელებაში. ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტი ესპანეთში ძალიან ნელა ინერგებოდა და ხშირად სასურველზე ნაკლებ შედეგს აღწევდა. ერთ-ერთი პირველი საქმე, რომელიც მსაჯულთა სასამართლომ განიხილა, იყო ახალგაზრდა ბასკი ნაციონალისტის – მიქელ ოტეგის საქმე, რომელიც გაასამართლეს 1997 წელს ორი ბასკი პოლიციელის მკვლელობის გამო. 1997 წლის 7 მარტს ოტეგი გაამართლა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ (ცხრა მსაჯულიდან ხუთმა გამამართლებელ ვერდიქტს დაუჭირა მხარი), მისი შეზღუდულ შერაცხადად ცნობის გამო. ჟიურის აზრით, მკვლელობა მიქელ ოტეგიმ ჩაიდინა ძლიერი სულიერი აღელვების მდგომარეობაში, რაც გამოიწვია სიმთვრალეში მის მიმართ პოლიციელთა მხრიდან განხორციელებულმა ძალადობამ, რის შემდეგაც მოსამართლემ ბრალდებული გაათავისუფლა. ამ ვერდიქტით მთელი ესპანეთი შოკირებული იყო, რადგან საზოგადოების აზრით, ვერდიქტი არ შეესაბამებოდა საქმეში არსებულ მტკიცებულებებს და ამგვარი გადაწყვეტილების გამოტანა განპირობებული იყო ან ბასკი ნაციონალისტებისადმი სიმპათიით, ან მათი მხრიდან შურისძიების შიშით.
ამან წარმოშვა მოთხოვნა (მათ შორის პოლიტიკური პარტიების მხრიდანაც) ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის გაუქმების, ან ბასკების მხარეში მისი დროებით შეჩერების შესახებ. მაგრამ პარტიათა შორის კომპრომისის მეშვეობით, ნაფიც მსაჯულთა შესახებ სპეციალური კანონით შემოღებული ეს ინსტიტუტი დღემდე განაგრძობს ფუნქციონირებას. მეორე გახმაურებული საქმე, რომელიც მსაჯულთა სასამართლომ განიხილა, ესპანელების აზრით ასევე უკავშირდება მართლმსაჯულების წარუმატებლად განხორციელებას. ეს არის ვანინჰოფის მკვლელობის საქმე (ჭანნინკჰოფ ცასე). შემთხვევა მოხდა სამხრეთ ესპანეთში. 1999 წელს მოკლეს 19 წლის როსიო ვანინჰოფი. მსაჯულთა სასამართლოს შემდეგ, რომელიც ძალიან დაძაბულ ატმოსფეროში მიმდინარეობდა, მკვლელობაში ბრალდებულად ცნეს მოკლულის დედის მეგობარი დოლორეს ვასკესი. ახალი - დნმ-ის მტკიცებულებით დადასტურდა, რომ ნამდვილი მკვლელი იყო ინგლისელი ექსპატრიატი ტონი ალექსანდერ კინგი. 1999 წლის 9 ოქტომბერს 19 წლის როსიო ვანინჰოფი დაემშვიდობა დედას, ალისია ჰორნოსს და სტუმრად გაემგზავრა თავის მეგობარ ანტონიო ხოსე ხურადისთან, რომელიც ცხოვრობდა ქალაქთან ახლოს, სამხრეთ ესპანეთში. საღამოს, დაახლოებით 9:30 საათისთვის, მან თავის მეგობარს უთხრა, რომ უნდა წასულიყო სახლში შხაპის მისაღებად და მოგვიანებით მას კვლავ შეხვდებოდა. მომდევნო დღეს დედამ თავის მეორე გოგონას, როზას სთხოვა, რომ ანტონიოსთვის ეკითხა, თუ სად იყო როსიო. ანტონიომ აუხსნა, რომ როსიო იმ დღეს აღარ უნახავს, მაგრამ იცოდა, რომ ის რომელიმე თავის მეგობართან გაატარებდა საღამოს. დედა შეშფოთდა და გადაწყვიტა ფეხით გაევლო, რა დროსაც მან აღმოაჩინა სისხლის კვალი და ტანსაცმელი, რომელიც, სავარაუდოდ, როსიოსი უნდა ყოფილიყო. მან მაშინვე შეატყობინა პოლიციას და დაიწყო ძებნა, მაგრამ გოგონა ვერ იპოვეს. პოლიციამ გამოავლინა ექვსი ეჭვმიტანილი. პირველი მათგანი მეგობარი ანტონიო იყო, მაგრამ დაკითხვისთანავე ის გაათავისუფლეს. მეორე ეჭვმიტანილი იყო დოლორეს ვასკესი, რომელიც გარდაცვლილის დედის ახლო მეგობარი და საყვარელი იყო. მისი სატელეფონო ზარები გადამოწმდა და ის იმყოფებოდა ზედამხედველობის ქვეშ. სამი კვირის შემდეგ როსიოს ცხედარი იპოვეს მკვლელობის ადგილიდან საკმაოდ მოშორებით. დამნაშავეს უცდია გვამის დაწვა და შედეგად იგი იმდენად იყო დასახიჩრებული, რომ ვერ მოხერხდა დადგენილიყო, მოხდა თუ არა სექსუალური ძალადობა მსხვერპლზე, მაგრამ ის კი დადგინდა, რომ გოგონას მკერდში ერთი, ხოლო ზურგში რვა ჭრილობა ჰქონდა მიყენებული. დოლორეს ვასკესი ეჭვმიტანილად ცნეს. ის მრავალჯერ დაიკითხა, მაგრამ არანაირი დანაშაული არ აღიარა. პირიქით, მან დაამტკიცა, რომ ის იმყოფებოდა გარდაცვლილის დედასთან სახლში და უვლიდა მას და მის ნათესავს და რამდენჯერმე დარეკა კიდეც ტელეფონით, რაც სატელეფონო კომპანიამ დაადასტურა. მიუხედავად ამისა, მკვლელობის გამო ადგილობრივ მოსახლეობაში განგაში იყო ატეხილი. ისინი ითხოვდნენ საქმის დროულად გადაწყვეტას. პოლიციამ დოლორესი დაადანაშაულა. სასამართლო განხილვაში მონაწილეობდნენ სახალხო მსაჯულები, რომელთა მონაწილეობითაც საქმეების განხილვა იმ დროისათვის ახალი დანერგილი იყო. მანამდე მსაჯულებს რამდენიმე სკანდალურ საქმეზე უკვე ჰქონდათ ვერდიქტი გამოტანილი. მრავალი ფაქტობრივი გარემოება აბათილებდა დოლორესის მიმართ ბრალდებას, მაგრამ ბრალდების მხარე დაჟინებით ამახვილებდა ყურადღებას დოლორესისა და გარდაცვლილის დედას შორის არსებულ არატრადიციულ ურთიერთობებზე. მოსამართლე არ ერეოდა, რათა შეეჩერებინა ამგვარი არაჯეროვანი ქმედება. და ბოლოს, ვერდიქტმა სიტყვასიტყვით გაიმეორა პროკურორის მოსაზრება და დოლორესი დამნაშავედ მიიჩნიეს როსიოს მკვლელობაში. ეს მოვლენები განვითარდა იმ პირობებში, როცა მედია საქმეში მონაწილე პიროვნებებისა და ამ მკვლელობის მიმართ გადაჭარბებულ ყურადღებას იჩენდა. დოლორესმა საქმე გაასაჩივრა ზემდგომ ინსტანციაში, სადაც სასამართლომ განაცხადი მიიღო და დაადგინა, რომ საქმის მასალები უნდა გადასინჯულიყო. ვიდრე ბრალდებული ციხეში იმყოფებოდა და სასჯელს იხდიდა, 2003 წლის აგვისტოში მოხდა მსგავსი მკვლელობა – 17 წლის სონია კარაბანტესი გაუჩინარდა. გამოძიებისას პოლიციამ აღმოაჩინა იგივე დნმ, რაც ფიგურირებდა როსიოს საქმეში, მაგრამ ვის ეკუთვნოდა ეს დნმ - უცნობი იყო. ერთ-ერთმა ქალბატონმა პოლიციას მალევე შეატყობინა, რომ მას ეჭვი ჰქონდა თავის ყოფილ ქმარზე და როგორც კი პოლიციამ იგი დაკითხა, მალევე დადასტურდა, რომ აღნიშნული დნმ ეკუთვნოდა ამ პიროვნებას. მისი სახელი იყო ტონი ალექსანდერ კინგი, ინგლისელი ექსპატრიატი, რომელიც მეუღლესა და ქალიშვილთან ერთად საცხოვრებლად გადავიდა სამხრეთ ესპანეთში. აღმოჩნდა, რომ მას ჰქონდა „მდიდარი” კრიმინალური წარსული და სასჯელსაც იხდიდა ინგლისში სექსუალური დანაშაულის ჩადენისათვის, შემდეგ მან შეიცვალა სახელი და დასახლდა ესპანეთში. დოლორესის საქმის განხილვა ჯერ შეჩერდა, ხოლო შემდეგ საბოლოოდ შეწყდა. ის 17-თვიანი პატიმრობიდან გათავისუფლდა. 2005 წელს ტონი ალექსანდერ კინგს მიესაჯა 36-წლიანი პატიმრობა სონია კარაბანტესის მკვლელობისათვის. 2006 წელს ის დამნაშავედ ცნეს როსიო ვანინჰოფის მკვლელობაშიც და მიუსაჯეს 19 წლით პატიმრობა. მე პირადად დარწმუნებული ვარ, რომ ორივე შემთხვევაში შეცდომა გამოიწვია საქმის ზედმეტად აჟიტირებამ არ შეიძლება ასეთი რთული პროცესების განხილვის დროს მსაჯულებზე ზეწოლა, ვთვლი რომ ეს ფაქტები აუცილებლად უნდა იქნეს შესწავლილი ქართველი კანონმდებლის მიერ და აუცილებლად უნდა ჩამოყალიბდეს მკაფიოდ გამოხატული პოზიცია მასმედიის საშუალებების მიმართ რადგან როგორც ვხედავთ მასმედიას ზედმეტი აქტიურობით შეუძლია დათვური სამსახური გაუწიოს მართლმსაჯულების განხორციელებას, მე იმას არ ვამბობ რომ საერთოდ არ უნდა გაშუქდეს მსგავსი საქმეები პრესის მიერ მაგრამ მიმაჩია, რომ სამართლიანი იქნება მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებისთვის მსგავსი უფლების მინიჭება მხოლოდ იმის შემდეგ როდესაც მსაჯულები გამოიტანენ თავიანთ ვერდიქტს კონკრეტულ საქმეზე.
ნორვეგია
ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ჩანასახი ნორვეგიაში პირველად გაჩნდა ჩვენი წელთაღრიცხვის 800 წელს. თავისუფალი ხალხის ყოველთვიური შეკრება თითოეულ ოლქში ასრულებდა როგორც საკანონმდებლო, ასევე - დავების გადაწყვეტის ფუნქციასაც. 1814 წელს, როდესაც ნორვეგია დანიას გამოეყო და დამოუკიდებლობა მოიპოვა, არსებობდა გარკვეული მცდელობა, რომ დებულებები ნაფიც მსაჯულთა შესახებ შესულიყო ახალ კონსტიტუციაში, მაგრამ საბოლოოდ ამაზე უარი თქვეს. მიუხედავად ამისა, კონტინენტურ ევროპაში ნაფიც მსაჯულთა მიმართ ინტერესის ზრდის გამო, ეს იდეა დავიწყებას არ მისცემია. ევროპისა და ჩრდილოეთ ამერიკის სისტემების შესწავლაზე დაყრდნობით ნორვეგიაში იხილავდნენ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს შემოღების საკითხს. ნორვეგიაში მსაჯულთა ინსტიტუტი დაინერგა 1887 წელს, როდესაც ამოქმედდა პირველი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი. ამ კანონს ზოგადად ეწოდა „ნაფიც მსაჯულთა კანონი”, მიუხედავად იმისა, რომ იგი სხვა მნიშვნელოვან ელემენტებსაც შეიცავდა. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო პირველი ინსტანციით მოქმედებდა მხოლოდ ყველაზე მძიმე კატეგორიის დანაშაულებისათვის და მათი განხილვა ხდებოდა ცალკე სასამართლოებში. ამ საქმეებზე ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს განსჯადობა სავალდებულო იყო. გადაწყვეტილება საჩივრდებოდა არა არსებითად, არამედ – მხოლოდ იურიდიულ საკითხებზე და კანონის დარღვევებთან დაკავშირებით. რაც შეეხება შერეული სასამართლოების მიერ განხილულ საქმეებს, როგორც გამამართლებელი, ასევე გამამტყუნებელი განაჩენი შეიძლებოდა სააპელაციო წესით გასაჩივრებულიყო. ასეთ საქმეებს იხილავდა ნაფიც მსაჯულთა იგივე სასამართლო, რომელიც პირველი ინსტანციით განიხილავდა მძიმე დანაშაულებს. 1995 წელს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ამოქმედდა ცვლილება, რომელიც ითვალისწინებდა ყველა კატეგორიის სისხლის სამართლის საქმის პირველი ინსტანციის სასამართლოში განხილვას. გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ბრალდებული თავს ცნობს დამნაშავედ, საქმეს განიხილავს და გადაწყვეტს სასამართლო კოლეგია, რომელშიც უმრავლესობას მსაჯულები შეადგენენ. მათ კენჭისყრისას აქვთ იგივე უფლებები, რაც – პროფესიონალ მოსამართლეებს. თუ საქმე დასაშვებია ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო განხილვისათვის სააპელაციო ინსტანციაში და ამ შემთხვევაში აპელაცია საქმის ფაქტობრივ გარემოებებს ეხება, მაშინ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო სავალდებულოა. ჩადენილი დანაშაული უნდა ისჯებოდეს თავისუფლების აღკვეთით 6 წელზე მეტი ვადით. მხედველობაში მიიღება ის სასჯელი, რომელიც გათვალისწინებულია სისხლის სამართლის კოდექსით და არა – სასჯელი, რასაც პროკურორი მოითხოვს, ან ის, რაც დააკისრა პირველი ინსტანციის სასამართლომ. ნაფიც მსაჯულთა განსჯადობა ასევე ვრცელდება არასრულწლოვნის მიერ ჩადენილ დანაშაულზეც, თუ პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დაკისრებული და პროკურორის მიერ მოთხოვნილი სასჯელი აღემატება ორი წლით თავისუფლების აღკვეთას. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს განსჯადობიდან გამოირიცხება ის დანაშაულები, რომლებიც მიმართულია სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ. ასეთ შემთხვევაში სააპელაციო საჩივარს განიხილავს შერეული სასამართლო სამი პროფესიონალი მოსამართლისა და ოთხი მსაჯულის მონაწილეობით. ნორვეგიაში ნაფიც მსაჯულთა პროცესების უმეტესი ნაწილი მოიცავს მძიმე ნარკოტიკულ დანაშაულებს, მათ შორის – ქონების შეძენას ნარკოვაჭრობიდან მიღებული შემოსავლებით; ბავშვების მიმართ ჩადენილ სექსუალურ ძალადობას; გაუპატიურებებს; მკვლელობებს; დამამძიმებელ გარემოებებში ჩადენილ ყაჩაღობებს. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო მოქმედებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც სააპელაციო საჩივარი საქმის ფაქტობრივ გარემოებებს ეხება, ე.ი. დაკავშირებულია პირის ბრალეულობასთან მიმართულ მტკიცებულებებთან. თუ საჩივარი შეიზღუდება სამართლებრივი საკითხებით, საპროცესო აქტებით ან დაკისრებული სასჯელით, მაშინ მას განიხილავს შერეული სასამართლო. ფორმალურად ნაფიც მსაჯულთა ვერდიქტი არ საჩივრდება, თუმცა სამ პროფესიონალ მოსამართლეს შეუძლია, გააუქმოს ვერდიქტი და პროცესის შედეგები. ნაფიც მსაჯულთა ვერდიქტი შეიძლება გასაჩივრდეს უზენაეს სასამართლოში საპროცესო, ან მატერიალურ სამართლებრივი შეცდომების კუთხით. თუ ნაფიც მსაჯულთა ვერდიქტი გამამართლებელია, მისი გაუქმება შეუძლია სამ მოსამართლეს, რომლებიც ერთსულოვნად მიიჩნევენ, რომ განსასჯელი ეჭვს გარეშე დამნაშავეა. ეს უფლება დისკრეციულია. მათ შეუძლიათ, ბრალეულობის შესახებ საკუთარი აზრის მიუხედავად, დაეთანხმონ ნაფიც მსაჯულთა ვერდიქტს პირის დამნაშავედ ცნობის შესახებ. თუ ვერდიქტი გამამართლებელია, მაშინ მათ ხმების უმრავლესობით შეუძლიათ გააუქმონ ვერდიქტი. ამის წინაპირობად შეიძლება ჩაითვალოს მათი მოსაზრება სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანდაზმულობის გასვლის, ან ბრალეულობის დამადასტურებელი არასაკმარისი მტკიცებულებების არსებობის შესახებ. ვერდიქტის გაუქმების შემთხვევაში (გარდა იმ შეთხვევისა, როცა პროკურატურა თავად ამბობს უარს ბრალდებაზე) საქმეს ხელახლა იხილავს შერეული სასამართლო სამი მოსამართლისა და ოთხი მსაჯულის შემადგენლობით. უზენაეს სასამართლოში საქმე შეიძლება გასაჩივრდეს კანონის არასწორი გამოყენების მოტივით, რაც სხდომის თავმჯდომარის არასწორ მითითებებს ეფუძნება. აპელაცია ასევე შეიძლება დაემყაროს საპროცესო შეცდომებს, მათ შორის – ისეთს, რაც უკავშირდება ნაფიც მსაჯულთა კორპუსის შექმნას, ან მსაჯულების ქცევას. მაგალითად, თუ ერთ მსაჯულს მისცეს დისკვალიფიკაცია, მაშინ ეს ავტომატურად გამოიწვევს პროცესის შედეგების გაუქმებას. სხვა შემთხვევაში პროცესუალური დარღვევები მხედველობაში მიიღება, თუ მათ შეუძლიათ გავლენა მოახდინონ განაჩენის არსზე. ნაფიც მსაჯულთა პროცესი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ნორვეგიის სისხლისსამართლებრივი იუსტიციის სისტემის განვითარებაში, თუმცა მას მკაცრად აკრიტიკებენ. უფრო ხშირად მოსამართლეები, პროკურორები და მსაჯულების დიდი ნაწილი ქმნის საზოგადოების იმ ფენას, რომელიც ნაფიც მსაჯულთა პროცესს აკრიტიკებს. ყველაზე უფრო მეტად ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტს მხარს უჭერენ ადვოკატები. რაც შეეხება კანონმდებლებს და დამოუკიდებელ ექსპერტებს, ნაფიც მსაჯულთა პროცესი მათთვის უფრო დემოკრატიული ინსტიტუტია, ვიდრე - შერეული სასამართლო, სწორედ ამის გამო შეიძლება ითქვას, რომ ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის საქართველოში შემოღება უფრო სწორედ მისი ხელახლა დამკვიდრება ქართული სამართლის სივრცეში პოზიტიური მოვლენაა და უაცილებლად უნდა გამოიღოს დადებითი შედეგები, მაგრამ როგორც ვხედავთ მას თავის დადებით მხარეებთან ერთად აქვს უარყოფითი მხარეებიც, იმასაც აუცილებლად უნდა გაუსვა ხაზი, რომ ჩვენთან ამ ინსტიტუტის შემოღება დიდი დაკვირვების შედეგად მოხდა და გათვალისწინებულია, როგორც კონტინენტური ევროპის სამართლის ოჯახის ქვეყნების ისე ანგლო-ამერიკული სამართალის ოჯახის ქვეყნების გამოცდილება და ამას ემატება ისიც, რომ ყოველივე ზემოთხსენებულის გადმოღება მოხდა ჩვენი ეროვნული ტრადიციების, სოციალურ ეკონომიკური მდგომარეობის და სამართლებრივი გამოცდილების გათვალისწინებით, როგორც ესპანეთის მაგალითიდან ჩანს არ შეიძლება ამ ინსტიტუსი სათანადო მომზადების გარეშე გადმოღება და ჩვენ თუ არ შევქმნით ნაფიც მსაჯულთა სისტემის არსებობისთვის აუცილებელ გარემოს მისი გადმოღება დანერგვა ისევე როგორც ესპანეთში იქნება უშედეგო და არაფრის მომცემი.
მედიის როლი
ჩვენ ამ ნაშრომის სხვადასხვა თავებში იმდენჯერ ვისუაბრეთ პრესის როლზე მართლმსაჯულების განხორციელების საქმეში, რომ აუცილებლად მიმაჩნია ამ საკითხის ცალკე განხილვა და შესაბამისად მედიის, როგორც პოზიტიურ ისე ნეგატიურ ზეგავლენაზე საუბარი, რადგან საქართველოში ჯერ პროცესები ნაფიც მსაჯულების მონაწილეობით არ გამართულა მე გადავწყვიტე ევროპის ქვეყნებში მომხდარი სხვადასხვა ფაქტები გამეანალიზებინა ამ კუთხით, თან მედია საშუალებებზე საუბრისას დიდი მნიშვნელობა არ აქვს თუ რომელი ქვეყნის პრესაზე ვსაუბრობთ, რადგან ყოველ ჟურნალისტს უმეტესად აინტერესებს ექსკლუზიური მასალის მოპოვება და იშვიათად თუ ფიქრობენ ამ მასალის გავრცელებით გამოწვეულ შედეგებზე. როგორი გავლენა შეიძლება მოახდინოს მედიამ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე? რომელი უფრო მაღალ ღირებულებას წარმოადგენს – სიტყვის თავისუფლება თუ სამართლიანი სასამართლო? ეს საკითხი სერიოზულ დავას იწვევს საერთო სამართლის ქვეყნებში. მედიის საშუალებით ხდება საზოგადოებრივი აზრის ფორმირება საქმის ირგვლივ (რაც ზეგავლენას ახდენს მსაჯულებზე, რომლებიც წარმოადგენენ საზოგადოებას). ასევე, შეიძლება მსაჯულებს საქმის ირგვლივ მიეწოდოთ ისეთი ინფორმაცია, რომელიც მათ განაწყობს ბრალდების, ან დაცვის მხარის სასარგებლოდ. შესაძლებელია, ასევე მიეწოდოთ ისეთი ინფორმაცია, რომელიც საქმის განხილვისას დაუშვებელ მტკიცებულებად იქნებოდა ცნობილი. ასეთი ინფორმაცია შესაძლებელია იყოს ბრალდებულის ნასამართლობა, წინასწარი გამოძიებისას ბრალის აღიარება, დაუშვებლად ცნობილი საგამოძიებო მოქმედებების შედეგები და ა.შ. იმისათვის, რომ სასამართლო პროცესის მიმდინარეობა დაცული იყოს მედიის ზეგავლენისაგან, ზემოქმედება უნდა მოხდეს ან სასამართლო პროცესზე, ან - თავად მედიაზე. სასამართლო პროცესზე ზემოქმედების მექანიზმები განსაზღვრა ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესმა სასამართლომ, როდესაც იხილავდა გახმაურებულ საქმეს – შეპარდი მაქსველის წინააღმდეგ. 1954 წელს დააკავეს ცნობილი ექიმი სემ შეპარდი თავისი ფეხმძიმე ცოლის – მერილინის მკვლელობის გამო. შეპარდი ამტკიცებდა, რომ მკვლელობა მისი ჩადენილი არ იყო. მან განაცხადა, რომ შუაღამისას მათ სახლში თავს დაესხა უცნობი მამაკაცი, რომელმაც მოკლა მისი მეუღლე, ხოლო მას ორჯერ ჩაარტყა თავში, რის შემდეგაც იგი უგონო მდგომარეობაში დაეცა. საქმის მიმდინარეობას ფართოდ აშუქებდა პრესა და ტელევიზია. კლივლენდის გაზეთებში ყოველდღე იწერებოდა ამ შემთხვევის შესახებ. მედიის განწყობა შეპარდის მიმართ აშკარად ნეგატიური იყო, რაც თავისთავად აისახა კიდეც მსაჯულთა ვერდიქტზე. სხდომის თავმჯდომარემ ვერ შეძლო დაეცვა მსაჯულები ასეთი ზეგავლენისაგან. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ ის დამნაშავედ ცნო და სამუდამო პატიმრობა მიესაჯა.
მსჯავრდებულმა განაჩენი გაასაჩივრა უზენაეს სასამართლოში. უზენაესი სასამართლო დაეთანხმა ბრალდებულის მტკიცებას პროცესის სამართლიანობის
დარღვევის შესახებ და დაადგინა მისი ხელმეორედ გასამართლება, რის შემდეგაც მას 10 წლით პატიმრობა მიესაჯა. თავის გადაწყვეტილებაში სასამართლომ მიუთითა გარკვეულ მექანიზმებზე, რომლებიც შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მედიის ზეგავლენისაგან სასამართლო პროცესის დასაცავად. ასეთ მექანიზმებად სასამართლომ ჩათვალა: 1) საქმის განხილვის გადატანა სხვა ადგილას; 2) საქმის განხილვის შეჩერება; 3) ბრალდებისა და დაცვის მხარეებისათვის საქმის დეტალების გახმაურების აკრძალვა – ე.წ. ნო ჩომმენტ-ის წესი; 4) პოტენციური მსაჯულის წინასწარი დაკითხვა მოსამართლის ან მხარის მიერ იმის გამოსავლენად, არის თუ არა ის კვალიფიციური ან მისაღები ნაფიცი მსაჯულის ფუნქციების
შესასრულებლად – ე.წ. ვოირე დირე; 5) მოსამართლის მითითებები ნაფიცი მსაჯულებისადმი; 6) ნაფიც მსაჯულთა ჩაკეტვა, რაც გულისხმობს პროცესის მსვლელობის განმავლობაში ნაფიც მსაჯულთა იზოლაციას საზოგადოებისაგან. სასამართლოს შენობის გარეთ ეს ხდება სასტუმროში, სადაც მათ ამარაგებენ საკვებით. აღნიშნულ პროცედურებს იყენებენ საერთო სამართლის სხვა ქვეყნებიც, თუმცა ყველგან – არა. მაგალითისათვის საქმის განხილვის სხვაგან
გადატანა ეფექტურია იმ ქვეყნებში, რომლებიც დიდ ტერიტორიებს ფლობენ. მედიის ზემოქმედების გასანეიტრალებლად ასევე გამოიყენება მოსამართლისათვის საქმის გადაცემა ერთპიროვნული განხილვისათვის. მაგალითისათვის ასეთი მექანიზმი გამოიყენება კანადაში, თუ ბრალდებისა და დაცვის მხარეები შეთანხმდებიან ამაზე. თუმცა, აღნიშნული მექანიზმი ვერ იმოქმედებს ისეთ სახელმწიფოში, სადაც კანონი ამა თუ იმ ქმედებაზე ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს სავალდებულო განსჯადობას ითვალისწინებს – ასეთია ავსტრალია და ახალი ზელანდია. მედიაზე ზემოქმედების მექანიზმებიც ასევე განისაზღვრა ამერიკის შეერთებული შტატების სასამართლოს გადაწყვეტილებებში. ამ მხრივ აღსანიშნავია 1976 წელს განხილული საქმე – ნებრასკას პრესის ასოციაცია სტიუარტის წინააღმდეგ. საქმე ეხებოდა ერვინ ჩარლზ სიმატსის მიერ ჰენრი კელისა და მისი ოჯახის ექვსი წევრის, მათ შორის – ბავშვების, მკვლელობას. იმისათვის, რომ სასამართლოზე არ გავრცელებულიყო პრესის მავნე ზეგავლენა, მოსამართლემ გამოსცა ბრძანება, რომლითაც აკრძალა ბრალდებულის მიერ პოლიციისათვის მიცემული ან სხვაგვარად გაკეთებული განცხადებების გამოქვეყნება, ასევე – იმ მტკიცებულებათა გაშუქება, რომლებიც წარდგენილი იყო საქმის წინასწარი მოსმენისას. აღნიშნული ბრძანება გააუქმა ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესმა სასამართლომ და მიუთითა, რომ „საქმის წინასწარი, თუნდაც ნეგატიური გაშუქება აუცილებლად არ იწვევს პროცესის უსამართლობას.” სასამართლომ აღნიშნა, რომ ინფორმაციის გამოქვეყნების აკრძალვა უნდა გამოიყენებოდეს ყველაზე უკიდურეს საშუალებად – მას შემდეგ, რაც ამოიწურება სხვა, ტრადიციული მექანიზმები. სასამართლომ ასევე მიუთითა, რომ მედიას შეეძლო თავისუფლად გაეშუქებინა ყველაფერი, რაც მოხდა სასამართლოს ღია სხდომაზე. ამერიკის შეერთებული შტატებისაგან განსხვავებით, ინგლისში 1981 წელს გამოცემული კანონის თანახმად, რომელიც სასამართლოს უპატივცემულობას ეხება, მედიას შესაძლოა, აეკრძალოს და მის წინააღმდეგ აღიძრას სისხლისსამართლებრივი დევნა, თუ იგი გამოაქვეყნებს საქმის განხილვაზე ზეგავლენის მომხდენ მასალებს. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ შუამდგომლობის შემტანმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს, რომ მასალების გამოქვეყნებით შეიქმნა უარყოფითი ზეგავლენის მოხდენის არსებითი საფრთხე. შოტლანდიაში ამ კანონის მოქმედება კიდევ უფრო მკაცრია, ვინაიდან სასამართლოები არსებით საფრთხეს მიიჩნევენ, როგორც მინიმალურზე მეტ საფრთხეს. ამის გამო პრესა მეტისმეტ სიფრთხილეს იჩენს ნაფიც მსაჯულთა პროცესის გაშუქებისას. პროცესის სამართლიანობიდან გამომდინარე, მედიაზე აკრძალვების დაწესების მექანიზმებს ასევე იყენებენ ავსტრალია, ახალი ზელანდია და ირლანდია. მე მიმაჩნია, რომ ევროპის ამ ქვეყნების გამოცდილება უნდა გავითვალისწინოთ საქართველოში და ასევე მგონი კარგი იქნება თუ საქმეების გაშუქებას მედია მოახდენს ისე როგორც აშუქებენ დავუშვათ არასრულწლოვანების საქმეებს ან საომარი მდგომარეობის დროს სამხედროების გადაადგილებას. აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთ ქვეყანაში, სასამართლო სხდომებზე საქმეთა განხილვაში მონაწილეობისა და ბრალეულობის საკითხის გადაწყვეტის გარდა, მსაჯულები ზოგჯერ მონაწილეობენ არასამართლებრივ, ან კვაზი-სამართლებრივი საკითხების გადაწყვეტაში. მსაჯულთა ასეთ შემადგენლობას „ლურჯი ბაფთის ორდენის მსაჯულებს” (ბლუე ღიბბონ ჟურიეს) უწოდებენ, რომლებიც დროებითი ორგანოს სტატუსით თვალყურს ადევნებენ მთავრობის აღმასრულებელი შტოს მიერ სამოქალაქო (საზოგადოებრივი) საკითხების გადაწყვეტას. ე.წ. „ლურჯი ბაფთის ორდენის მსაჯულებად” ირჩევენ გამოჩენილ, უაღრესად განათლებულ და პატივსაცემ მოქალაქეებს, როდესაც გამოსაკვლევია კონკრეტული პრობლემა, როგორიცაა სამოქალაქო კორუფცია. მსაჯულთა ასეთი შემადგენლობა არ გამოიყენება რეალური სასამართლო განხილვებისას. მათი მთავარი დანიშნულებაა, კომპლექსური (რთული) ან კომერციული საკითხების ინტერპრეტირება, რაც ჩვეულებრივი მსაჯულებისგან შემდგარი ჟიურისათვის პრობლემურია. ამერიკის შეერთებულ შტატებში ამ ორდენის მსაჯულების საქმიანობა გათვალისწინებულია სპეციალური სტატუტით, რომლის მოქმედების ვადაც იცვლება იურისდიქციის მიხედვით. „ლურჯი ბაფთის ორდენის მსაჯულები” ასევე მონაწილეობენ სხვადასხვა კონკურსში გამარჯვებულების გამოსავლენად, ასეთებია: ღვინის კონკურსი, ხელოვანთა კონკურსი ან ნიჭიერ ადამიანთა გამოსავლენი კონკურსები. ნებისმიერი რანგის სახელმწიფო მოხელემ და არამარტო პრესამსახურის თანამშრომელმა უნდა იცოდეს, რომ ინფორმაციისა და პრესის თავისუფლება განმტკიცებულია როგორც საქართველოს კანონმდებლობით, ასევე საერთაშორისო ნორმებით. გაეროს სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო კონვენციის მე-19 მუხლი:
1. ყველას აქვს უფლება ჰქონდეს საკუთარი, ზეწოლისგან თავისუფალი აზრი.
2. ყველას აქვს აზრის გამოთქმის თავისუფლება; ეს უფლება ასევე მოიცავს უფლებას შეუზღუდავად მოიძიოს, მიიღოს და გაავრცელოს ყველა სახის ინფორმაცია, იდეა ზეპირად, წერილობით ან ნაბეჭდი სახით, ასევე შემოქმედებითი ფორმით მედიის ან ნებისმიერი სხვა, მის მიერ არჩეული საშუალებით.
3. მეორე პარაგრაფში მოცემულ უფლებებს თან ერთვის სპეციალური ვალდებულება-მოვალეობები. უფლებების ნებისმიერი მოცულობით შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ ფორმატში და მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს აუცილებლობით არის ნაკარნახევი. ანუ ჩვენ თუ გვექნება საკმარისი არგუმენტები თავად მასმედიის საშუალებებს შეგვიძლია მოვთხოვოთ პასუხი პროცესების არაჯეროვნად გაშუქებისთვის და შესაძლებელია ნებისმიერი პროცესისა მათი უფლებების შეზღუდვა თუ ეს აუცილებლობითაა ნაკარნახევი, ალბათ მართებული იქნება თუ პრესის წარმომადგენლებისთვის, სახელმწიფო ბრალმდებლებისთვის და მოქალაქეთა უფლებათა დამცველებისთვის (ადვოკატებსისთვის) ჩაუტარდება სპეციალური სემინარები სადაც შეიმუშავებენ სტრატეგიას და იმსჯელებენ ამ პრობლემურ საკითხზე. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის (შემდგომში `კონვენცია~) მე-10 მუხლი ეძღვნება გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლებას. კონვენცია ხელმოწერილ იქნა 1950
წლის 4 ნოემბერს, ხოლო ძალაში შევიდა 1953 წლის 3 სექტემბერს და რატიფიცირებულ იქნა ევროპის საბჭოს 45 წევრი სახელმწიფოდან - 44 სახელმწიფოს მიერ. კონვენციის მე-10 მუხლის მიხედვით, `ყველას აქვს უფლება გამოხატვის თავისუფლებაზე. ეს უფლება მოიცავს პირის თავისუფლებას, ჰქონდეს შეხედულებები, მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია და მოსაზრებები საჯაროხელისუფლების მიერ ჩარევის გარეშე და საზღვრების მიუხედავად. ეს მუხლი არ უშლის ხელს სახელმწიფოებს, მოითხოვონ რადიოსამაუწყებლო, სატელევიზიო ან კინემატოგრაფიულ წარმოებათა ლიცენზირება. ამ თავისუფლებათა განხორციელება, რამდენადაც იგი აკისრებს მას ვალდებულებებსა და პასუხისმგებლობას, შეიძლება დაექვემდებაროს ისეთ ფორმალობებს, პირობებს, შეზღუდვებს ან სანქციებს, რომლებიც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების, ტერიტორიული მთლიანობის ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, უწესრიგობის ან დანაშაულის თავიდან აცილებისათვის, ჯანმრთელობის ან ზნეობის დაცვისათვის, სხვათა რეპუტაციის ან უფლებათა დაცვისათვის, საი დუმლო ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან აცილების ან სასამართლო ხელისუფლების ავტორიტეტისა და მიუკერძოებლობის შენარჩუნებისათვის.~ ამ მუხლთან დაკავშირებული პრეცედენტული სამართლის არსებითი ნაწილი დადგენილ იქნა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსა და კომისიის მიერ (შემდგომში `სასამართლო~ და `კომისია~). სასამართლომ გამოხატვის თავისუფლება განსაზღვრა, როგორც `დემოკრატიული საზოგადოების პროგრესისა და თითოეული პირის განვითარების ერთ-ერთი ძირითადი პირობა~. სასამართლომ ჶკინ ასსოციატიონ-ის საქმეში ასევე დაადგინა, რომ კონვენციის მე-10 მუხლით აღიარებული უფლებები მოქმედებს `საზღვრების მიუხედავად~. ასე რომ, რეგულირების იმ წესების არსებობა, რომლებიც დაკავშირებულია უშუალოდ უცხოურ გამოცემებთან, სასამართლოს აზრით, `პირდაპირ წინააღმდეგობაში მოდის კონვენციის მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტის ტექსტთან~ (პუნქტი 62). მიანიშნებს რა 1939 წელს არსებულ განსაკუთრებულ გარემოებებზე, რომელთა საფუძველზეც შესაძლებელი იყო უცხოურ გამოცემებზე შედარებით მკაცრი კონტროლის გამართლება, სასამართლო თვლის, რომ ანალოგიური დისკრიმინაციული ხასიათის პრაქტიკის გამოყენების `მხარდაჭერა რთულია~ (პუნქტი 62). კონვენციის თანახმად, გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლება აბსოლუტური არ არის. სახელმწიფოს უფლება აქვს,განახორციელოს მართლზომიერი ჩარევა გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლებაში (მიუხედავად იმ საშუალებისა, რომლითაც შეხედულება, ინფორმაცია და მოსაზრებებია გამოხატული), მაგრამ მხოლოდ მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტში ჩამოყალიბებული პირობების შესაბამისად. ამ კონტექსტში განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტის მესამე წინადადებასა (ეს მუხლი არ უშლის ხელს სახელმწიფოებს, მოითხოვონ რადიოსამაუწყებლო, სატელევიზიო ან კინემატოგრაფიულ წარმოებათა ლიცენზი-
რება) და მე-2 პუნქტს შორის არსებული ურთიერთკავშირი. სასამართლომ განაცხადა, რომ მე-3 წინადადების მიზანს წარმოადგენს: `ნათლად განსაზღვროს სახელმწიფოების უფლება, ლიცენზირების სისტემის საშუალებით დაარეგულირონ ის საშუალებები, რომლებითაც მაუწყებლობა მოწესრიგებულია მათ ტერიტორიებზე, განსაკუთრებით კი ტექნიკური ასპექტები. ,,ტექნიკური ასპექტები უდავოდ მნიშვნელოვანია, მაგრამ ლიცენზიის გაცემა ან მასზე უარის თქმა შესაძლებელია ასევე იყოს პირობითი სხვა თვალსაზრისით, რომელიც მოიცავს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა: შესაბამისი სამაუწყებლო სადგურის ხასიათი და მიზნები, მისი პოტენციური აუდიტორია ეროვნულ, რეგიონალურ თუ ადგილობრივ დონეზე, სპეციფიკური აუდიტორიის უფლებები და მოთხოვნილებები, აგრეთვე ის ვალდებულებები, რომლებიც გამომდინარეობს საერთაშორისო აქტებიდან. აღნიშნულმა შესაძლებელია მიგვიყვანოს ჩარევამდე, რომლის მიზანი გამართლებული იქნება პირველი პუნქტის მესამე წინადადების თანახმად, თუნდაც ეს უკანასკნელი არ შეესაბამებოდეს მე-2 პუნქტში ჩამოყალიბებულ რომელიმე მიზანს. თუმცაღა, ასეთი ჩარევის შესაბამისობა შეფასებულ უნდა იქნეს მე-2 პუნქტის სხვა მოთხოვნათა კონტექსტში~. თუკი მე-2 პუნქტში ჩამოყალიბებული პირობები არ არის შესრულებული, გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლების შეზღუდვა ჩაითვლება კონვენციის დარღვევად. მართლზომიერი შეზღუდვის შემთხვევები ზუსტად უნდა იქნეს განსაზღვრული კანონში და დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევებში, როდესაც ისინი მიჩნეულია აუცილებლად დემოკრატიულ საზოგადოებაში. მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტით ნებადართული შეზღუდვები, რომელთა დაწესებაც შესაძლებელია მოხდეს გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლების განხორციელებაზე, იყოფა 3 კატეგორიად:
_ შეზღუდვები, რომელთა დანიშნულებაა საზოგადოებრივი ინტერესების (ეროვნული უშიშროების, ტერიტორიული მთლიანობის, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების, უწესრიგობის ან დანაშაულის თავიდან აცილების, ჯანმრთელობის ან ზნეობის) დაცვა;
_ შეზღუდვები, რომელთა დანიშნულებაა სხვა პირად უფლებათა დაცვა (სხვათა რეპუტაციის ან უფლებათა დაცვა, საიდუმლო ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან აცილება);
_ შეზღუდვები, რომლებიც აუცილებელია სასამართლო ხელისუფლების ავტორიტეტისა და მიუკერძოებლობის შენარჩუნებისათვის.
ზემოთხსენებული ჩამონათვალი შესაძლებელია საკმაოდ ვრცლად გამოიყურებოდეს, მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ იმისათვის, რათა დასაშვებად ჩაითვალოს, ნებისმიერი შეზღუდვა პირადად მე ვფიქრობ აუცილებელია საზოგადოების ინტერესების გათვალისწინება, რადგან ყოველი შეზღუდვა ყოველი კანონი ფიქციას ემსგავსება თუ ის საზოგადოების ინტერესებიდან არ გამომდინარეობს. სწორედ საზოგადოების ინტერესების დასაცავად იქნა შემოღებული ნაფიც მსაჯულთა სისტემა და აუიცილებელია ამ ორმა უდიდესმა დემოკრატიულმა ინსტიტუტმა პრესამ და ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ არ შეუშალოს ხელი ერთმანეთს განვითარებაში, პირიქით მათ უნდა შეავსონ ერთმანეთი და საფუძველი უნდა ჩაუყარონ უფრო დემოკრატიულ, სამართლებრივად მაღალ დონეზე განვითარებული საქართველოს ჩამოყალიბებას.
დასკვნა
სამართლის ქმნა ყოველთვის იყო და არის უდიდესი პრობლემა, რადგან ინტერესთა კონფლიქტის შედეგად ყოველთვის რჩება ერთი განაწყენებული მხარე. ძნელია ემსახურო ორ ხელისუფალს, მაგრამ მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში ავტორიტეტები არ არსებობენ აქ უფალი სამართალია და ყველაფერი ემყარება უდიდეს ძალას ხალხის ნებას სურვილს. ამ ნაშრომში ჩვენ როდესაც ვსაუბრობდით ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის ჩამოყალიბების ისტორიულ საფუძვლებზე წავაწყდით უმნიშვნელოვანეს საკითხებს არამარტო საინტერესო იყო მისი ჩამოყალიბების და განვითარების მიმოხილვა არამედ ჩვენ წამოვჭერით უმნიშვნელოვანესი პრობლემური საკითხები, რომლებიც ამათუიმ ეპოქაში ქონდა ხალხს სხვადასხვა ქვეყნებში. საერთოდ ხალხმა როდესაც დაიწყო აზროვნება და განვითარება წამოიწყო ფიქრი სამართალზე სამართლიანობაზე და დღესაც აგრძელებს ამის სრულფასოვნად მოპოვებისთვის ბრძოლას თუ ადრე სახელმწუფო თავის საზოგადოებას უშლიდა ხელს სამართლიანობის მოპოვებაში დღეს პირიქით ყველა მოაზროვნე ერის ინტერესებს შორის უმნიშვნელოვანესია სამართლევრივად იდეალური სახელმწიფოს შექმნა უკვე თავად სახელმწიფოა უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუტი რომელიც ხალხს მართლმსაჯულების განხორციელებაში ეხმარება, თუმცა ხელისუფალთან მიმართებით საზოგადოების დამოკიდებულება არ შეიძლება იყოს მსგავსი მორწმუნის დამოკიდებულებისა ღმრთისადმი, ყოველთვის შეიძლება ნებისმიერმა ჯანსაღად მოაზროვნე ადამიანმა შეიტანოს ეჭვი ხელისუფლის გულუბრყვილობაში და მითუმეტეს მართლმსაჯულებას როდესაც ეხება საკითხი, გლობალიზაციის შედეგად ჩვენ უკვე გვაქ არაერთი საერთაშორისო ინსტიტუტი რომელიც ხელს უწყობს მართლმსაჯულობის განხორციელების პროცესს და მეტიც ის ერთერთი უმნიშვნელოვანესი ბერკეტია, საზოგადოებისთვის რომელიც ეხმარება მას სამართლის შექმნაში და მოპოვებაში, როგორც ჩვენ ამაზე უკვე ვისაუბრეთ ამ ნაშრომის ერთ-ერთ თავში მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის ჩართვა იყო არაერთი პროგრესულად მოაზროვნე ქართველის ოცნება მათ შორის იყო საქართველოს დიდი წინამძღოლი, ერის სულიერი მამა ილია ჭავჭავაძე ჩვენ როდესაც ვსაუბრობდით ამ ინსტიტუტის საქართველოს ხელისუფლების მიერ ხელახლა დამკვიდრებაზე ქართულ სამართლებრივ სივრცეში ვისაუბრეთ უმნიშვნელოვანეს საკითხებზე რამაც აიძულა საქართველო მიემართა დახმარებისთვის მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის გამოყენებაზე.
საქართველოში ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს შემოღება არ ყოფილა სადღაც ნანახი სიკეთის გადმოღების მცდელობა ის იყო უპირველესად ქართული ტრადიციების გათვალისწინების და შემდეგ პროგრესულად მოაზროვნე ქვეყნების ნაწილის გამოცდილების გაანალიზების შედეგად მიღებული სიახლე ქართულ სამართლებრივ სივრცეში. აუცილებლად უნდა მიექცეს ყურადღება იმას, რომ სამოქალაქო საზოგადოების სათანადოდ მომზადებაა საჭირო ამ ინსტიტუტის გამართულად ფუნქციონირებისთვის და არ შეიძლება ეს სიტუაცია საკუთარ დინებას მივანდოთ, ვფიქრობ გარკვეულწილად ეს ნაშრომიც შეუწყობს ხელს ამ პროცესების წარმატებით დასრულებას, ასევე მე მოვახდინე ამ ნაშრომში შედარებითი ანალიზი რამდენიმე ქვეყნის გამოცდილების და ქართული რეალობის, ისე, რომ მკითხველსაც დავუტოვე სააზროვნო და თავს არ მოვახვიე ჩემი აზრები უბრალოდ მოვახდინე საკუთარი იდეების აღწერა და გავამახვილე მთელ რიგ პრობლემურ საკითხებზე მკითხველის ყურადღება, ასევე მე მიუთითე საკუთარი მოსაზრებები ამ საკითხების სამართლებრივად მოგვარებასთან დაკავშირებით, როგორც ვხედავთ ნათლად ამ ნაშრომიდანაც, ყველაფერს აქვს თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარე მე მეიმედება, რომ უფრო მეტ პოზიტიურს აღმოაჩენთ ჩემს ნაფიქრალში, რომელიც სიტყვებად გადმოვეცი და ვფიქრობ გარკვეული დოზით ეს დაგეხმარებათ ამ ინსტიტუტის მიზნების გაგებაში. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო, ჩემი აზრით უნდა გახდეს ჩვენს ქვეყანაში მიმდინარე საკანონმდებლო რეფორმების წარმატებით დასრულების ერთ-ერთი წინაპირობა. მარტინ ლუთერ კინგმა იცოდა რომ პრეზიდენტის გადადგომა ან სხვა მსგავსი ქმედება არ უშველიდა იმ პრობლემას, რომელიც ამერიკის წინაშე იდგა. ხალხის აზროვნება უნდა შეცვლილიყო. უბრალო, სადღაც ოკლაჰომაში ან არკანზასში მცხოვრები ამერიკილი უნდა მიმხვდარიყო, რომ ადამიანი – ადამიანია, მიუხედადად მისი კანის ფერისა და რელიგიური მრწამსისა. მარტინ ლუთერ კინგმა ეს შეძლო. მან ადამიანებს აზროვნება შეუცვალა. ის თავის გამოსვლებში ელაპარაკებოდე მთელ ამერიკას. არა მხოლოდ შტატებში მცხოვრებ ხალხს, არამედ მთელ სამყაროს და არა მხოლოდ ცოცხალ ადამიანებს, არამედ ჯერ არდაბადებულ თაობას. მარტინ ლუთერ კინგისნაირი ადამიანები იშვიათად იბადებიან, ძალიან იშვიათად, მაგრამ ტოვებენ კვალს, რომლის მიხედვით თაობები ცხოვრებას სწავლობენ. ის ამბობდა ,,მე რასაც ვამბობ, ძალიან მარტივია: ცხოვრება ერთია, ჩვენ გაბმულნი ვართ ერთ ბადეში და ერთი ბედი გვაქვს. ნებისმიერი რამ, რაც ერთ ადამიანზე ახდენს პირდაპირ ზეგავლენას, სხვა ადამიანებსაც ეხებათ ირიბად. რაღაც უცნაური მიზეზის გამოა რომ მე ვერ ვიქნები ის ვინც უნდა ვიყო, სანამ თქვენ არ იქნებით ის ვინც უნდა იყოთ და თქვენ ვერ იქნებით ის ვინც უნდა იყოთ, სანამ მე არ ვიქნები ის, ვინც უნდა ვიყო”. ჩვენ დღეს როდესაც ვსაუბრობთ სოციალურ პრობლემებზე ვადანაშაულებთ ხელისუფლებას, იმაში რაც არ გვაქ და ჩვენი აზრით უნდა გვქონდეს, მე ჩვენში ვგულისხმობ არამარტო ქართულ საზოგადოებას არამედ მთლიანად მსოფლიოს ყველა ერის წარმომადგენელს და გვავიწყდება ის, რომ განვითარებამ ცივილიზაციამ მოიტანა ფასეულობების შეცვლა, თუ დავაკვირდებით სახელმწიფოების ისტორიას მივხვდებით, რომ დიდი მაშტაბური ომების შემდგომ პერიოდებში მოაზროვნეები წერდნენ ისეთ ღირებულებებზე და ფასეულობებზე, როგორიცაა მშვიდობა, რელიგია და სიცოცხლის არსი, მისი ფასი, დესპოტურ სახელმწიფოებში საუბრობდნენ დამოუკიდებლობაზე, დემოკრატიაზე და ინდივიდის თავისუფლებაზე ანუ იმაზე რისი დაკარგვის ეშინოდათ, რაზე საუბრობენ და რისი დაკარგვის ეშინიათ დღეს? საზოგადოების დიდ ნაწილს დღეს ეშინია მხოლოდ ერთადერთი რამის იმის, რომ დღეს ან ხვალ შესაძლოა არ ქონდეს საკმარისი მატერიალური სიკეთე საკუთარი იდეების თუ მიზნების განსახორციელებლად და მეორე ეშინიათ საკუთარი ძალაუფლების დაკარგვის, რა თქმა უნდა თუ გააჩნიათ ეს უკანასკნელი. ნებისმიერი ცივილიზაცია დაბადებისთანავე განწირულია საუკუნო მარცხისთვის ესაა აღსასრული რომელიც მოსდევს შექმნას, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს სულიერი
სიმშვიდის მოსაპოვებლად მხოლოდ ერთადერთი გზა არსებობს მაღალი ფასეულობებით გავლილი გზა აღსასრულამდე, აქ უკვე მნიშვნელობას კარგავს მატერიალური სიკეთე. ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის შემოღება სწორედ ამ უდიდეს ფასეულობათა დაცვას ისახავს მიზნად. დღეს ყველა განვითარებულ ქვეყანაში მართლმსაჯულების განხორციელება დაკავშირებულია, მხოლოდ კოლეგიურ გადაწყვეტილებასთან ანუ არ შეიძლება ადამიანმა ერთპიროვნულად გადაწყვიტოს ვინაა მტყუანი და ვინაა მართალი, თუმცა სხვადასხვა სახელმწიფოებში განსხვავებული მეთოდი აირჩიეს ზოგმა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ეშევენაჟი არჩია, ზოგმა მოსამართლეების მიერ გადაწყვეტილების კოლეგიურად მიღება, ჩვენ კი მოსამართლეებთან ერთად საქმის განხილვაში მონაწილეობის უფლება მივეცით ნაფიც მსაჯულებს, რაც მიმაჩნია დადებით შედეგს გამოიღებს, ამ ინსტიტუტის როგორც პოზიტიური ისე ნეგატიური მხარეების ანალიზის შედეგად მე პირადად მივედი ერთ დასკვნამდე ეს რეფორმა წარმატებული იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ სამოქალაქო საზოგადოება მას შემოღებას დახვდა მომზადებული და თუ ხელოვნურად არ მოხდა ამ ინსტიტუტის დაკნინება, წარმატებული ცვლილებების განხორციელება შეუძლია მხოლოდ პროგრესულად მოაზროვნე და განვითარებულ საზოგადოებას და ბოლოს კანონმდებლებს მიუთითებდი ჩემი აზრით ამერიკული და ბრიტანული მოდელები გასათვალისწინებელია ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის წესებში სრულად.
სქოლიო:
1 ესქილე - ძველი ბერძენი დრამატურგი, ყველაზე ძველი სამ უდიდესი ტრაგიკოსიდან (სოფოკლე და ევრიპიდე) (ძვ. წ. 525 – ძვ. წ. 456) ევროპული ტრაგედიის მამა. დაიბადა ატიკის ქალაქ ელევსინში.
2 აგამემნონი – მიკენის მეფე, ტროას ომის ერთ-ერთი გმირი.
3 კლიტემნესტრა – აგამემნონის ცოლი. აგამემნონმა ტროაზე ლაშქრობისას თავისი ქალიშვილი იფიგენია მოტყუებით ჩაიყვანა თავისთან, თითქოს, აქილევსზე დაქორწინების გამო უხმობდა და იგი, ომში გამარჯვების მიზნით, მსხვერპლად შესწირა ტაძარში ქალღმერთ არტემიდეს. მრავალი წლის შემდეგ ტროას ომიდან დაბრუნებული ქმარი კლიტემნესტრამ საკუთარი ხელით მოკლა.
4 სოკრატეს სასამართლო აღწერილი აქვთ პლატონსა და ქსენოფონტეს, რომლებიც იყვნენ მისი მოწაფეები და მიმდევრები. ის იყო ძველი ბერძენი ფილოსოფოსი ქალაქ ათენიდან, მისი დახასიათება ისტორიული გაურკვევლობის ნათელი ილუსტრაციაა. თუ სოკრატეს ოდესმე ერთი სიტყვა მაინც დაუწერია, ჩვენამდე მას არ მოუღწევია. მაშასადამე, სოკრატეზე თანამედროვე წარმოდგენა მთლიანად მეორად წყაროებს ეყრდნობა. (დ. 4 ივნისი, ძვ. წ. 470 ― გ. 7 მაისი, ძვ. წ. 399).
5 პლატონი – ბერძენი ფილოსოფოსი; მოღვაწეობდა ჩ.წ-მდე 428-347 წლებში.
6 კრიტოსი – ბერძენი ფილოსოფოსი, სოკრატეს მეგობარი და მიმდევარი, პლატონი იხსენიებს მას თავის ნაწარმოებში „დიალოგები სოკრატესთან.”
7 კრიტობულუსი – კრიტოსის შვილი, სოკრატეს მოწაფე და მიმდევარი.
8 ქსენოფონტე – ბერძენი ისტორიკოსი, სოკრატეს დიდი თაყვანისმცემელი, მოღვაწეობდა ჩ.წ.-მდე მე-4 საუკუნეში.
9 ისიდორ სტოუნი – მე-20 საუკუნის ცნობილი ამერიკელი ჟურნალისტი, რომელიც მოღვაწეობდა ჟურნალისტური გამოძიების განხრით.
10 ორატორია - ის, ვინც წარმოთქვამს სიტყვას, აგრეთვე, საჯაროდ მეტყველების ნიჭი. მოხელის სამაგიდო ლექსიკონი / გაეროს განვითარების პროგრამა; [შემდგ.: სამსონ ურიდია და სხვ.; რედ.: ვაჟა გურგენიძე] - თბ., 2004 - 483გვ.: ცხრ.; 24სმ. - (საჯარო მოსამსახურის ბ-კა). - ჳშბნ 99940-0-063-2: [ფ.ა.]
11 სოფისტი - [ბერძ. sophistēs] – 1. ადამიანი, რომელიც სოფიზმებს იყენებს მცდარ დებულებათა დასამტკიცებლად. 2. ძველ საბერძნეთში: ფილოსოფოსი, ბრძენი; ფილოსოფიის, მჭევრმეტყველების, მათემატიკის და სხვა საგნების მასწავლებელი.
12 თინათინ ბეჟაშვილი - ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო წარმოშობისა და განვითარების მოკლე ისტორია.
13 ორდალია [ლათ. ordalia] - შუა საუკუნეებში: ბრალდებულის წამება გახურებული შანთით, მდუღარე წყლით და მისთ. მისი დამნაშავეობა-უდანაშაულობის გასარკვევად; თუ წამებას გაუძლებდა, გამართლებულად ჩათვლიდნენ.
14 ეთლრედ ჳჳ იყო ინგლისის მეფე 968 წლიდან 1016 წლის 23 აპრილამდე ის იყო მეფე ედგარის შვილი ის იყო დაახლოებით 10 არაუმეტეს 13 წლის როცა მისი ნახევარ ძმა ედუარდი მოკლეს არსებობს იმის საფუძველი, რომ ვიფიქროთ მკვლელობა მოწყობილი იყო დედოფლის მიერ რათა გამეფებულიყო ეთლრედი.
15 ჯონ უმიწაწყლო იყო ინგლისის მეფე 1199 წლის 6 აპრილიდან 1216 წლის 18/19 ოქტომბრამდე ის იყო ასევე აკვიტანიის ჰერცოგი, მისი მმართველობა იყო ყველაზე კატასტროფული და მისი სიკვდილიც ასევე იყო ამაზრზენი ეტყობა მეფე ჰენრი მეორის შვილს ასეთი ბედი არგუნა განგებამ.
16 კორპორაცია ეს არის ადამიანების ჯგუფი რომლებსაც უკავიათ უმთავრესი თანამდებობები ინგლისის რაიონებში თუ მუნიციპალურ დასახლებებში. ასევე ეს ტერმინი იხმარება ინიციალებიანი მნიშვნელოვანი წერილების აღსანიშნავად და მე ვვარაუდობ, რომ ამ კორპორაციის წევრებს საიდუმლო მიმოწერის სქემაც ექნებოდათ როგორც ეს იყო მიღებული იმხანად განვითარებულ ქვეყნებში და რა თქმაუნდა ყველა გამორჩეულ ადამიანს მაშინ ქონდა საკუთარი ინიციალები.
17 დომინანტი - აქ ძირითადი, გაბატონებული იდეა; რისამე ძირითადი ნიშანი.
18 უილიამ პენი – ინგლისელი ფილოსოფოსი (1644-1718 წლები); ქადაგებდა დემოკრატიულობისა და რელიგიური თავისუფლების იდეებს.
19 Morgan, Gerald, "The Vaughans of Trawsgoed," Gomer, 1997, ISBN 1859024726
20 კვარტალური სხდომების სასამართლო (჻უარტერ შესსიონს) მოქმედებდა ინგლისსა და უელსში. შხდომები ტარდებოდა სამ თვეში ერთხელ და იხილებოდა მსუბუქი კატეგორიის სისხლის სამართლის საქმეები.
21 არსებობს წყაროები რომლებიც მიუთითებენ, რომ ეს 12 მსაჯული იყო რაინდები, შემდეგში კი მათი რიცხვი 24-მდე გაიზარდა.
22 ინფორმაცია შტატების რაოდენობის შესახებ რომლებიც მოითხოვდნენ ჟიურის აქტის გამოყენებას სისხლის სამართლის საქმეებზე, მხოლოდ ისეთ მძიმე დანაშაულებისთვის რომლის ჩადენისთვისაც სასჯელი იყო სიკვდილი და კიდევ იმ შტატების შესახებ რომლებიც მას იყენებდნენ როგორც დამატებით საშუალებას არცერთ ლიტერატურაში არ მოიპოვება ის ეფუძნება ჩემ ანალიზს რომელიც გამომდინარეობს სხვადასხვა ოფიციალური დოკუმენტებიდან.
23 გამომძიებელი ჟიური ასევე ახორციელებს ბევრ ისეთ საქმიანობას რომელიც დაკავშირებული არ არის მარტო დანაშაულთან მაგალითად ამოწმებენ ციხეებს, სამედიცინო დაწესებულებებს და სხვა უამრავ მსგავს ფუნქციებს ახორციელებენ.
24 ტერმინი წარმოდგენა თანამედროვე იურიდიულ ლიტერატურაში მოძველებულია და ამიტომ მის ნაცვლად ხშირად გამოიყენება ტერმინი საბრალდებო აქტი რომელიც აღწერს დიდი ჟიურის მიერ განხორციელებულ ნებისმიერ ბრალდებას, დამოუკიდებლად იმისა ბრალდება თავდაპირვე-ლად მომზადებულიყო ბრალმდებელის მიერ თუ საგამოძიებო ჟიურის მიერ.
25 ეს სტატია არ უკავშირდება დიდ ჟიურის, რომელიც განსაზღვრულად გამოძახებული და მოწვეულნი არიან სასამართლოს მიერ იმ მიზნით რათა ჩაატარონ ეგრეთწოდებული სპეციალური კვლევა ამასთან დიდი ჟიური შეიძლება არ ეყრდნობოდეს გამოძიებას რომელიც ასევე მართებულად შეიძლება დაემთხვეს ჟიურის აზრს. იხილეთ შეგალ, შპივაცკ & ჩოსტილო (1961).
26 თომას ჯეფერსონი დაიბადა 1743 წლის 13 აპრილს და გარდაიცვალა 1826 წლის 4 ივლისს, ის იყო ამერიკის პრეზიდენტი 1801-1809 წლებში და ის იყო ადამიანი რომელმაც ერთერთი უმნიშვნელოვანესი წვლილი შეიტნა თავისუფლების დეკლარაციის შექმნაში.
27 ჯონ პიტერ ზენგერი (1697-1746 წლები) – გერმანული წარმოშობის ამერიკელი ჟურნალისტი და გამომცემელი; მუშაობდა ნიუ-იორკის ყოველკვირეულ ჟურნალში და ცნობილი იყო თავისი კრიტიკული სტატიებით.
28 ენდრიუ ჰამილტონი (1676-1741 წლები) – შოტლანდიელი ადვოკატი, რომელიც მოღვაწეობდა ამერიკაში და სახელი გაითქვა პიტერ ზენგერის საქმით; იგი ასევე იყო პენსილვანიის შტატის წარმომადგენელთა პალატის მე-18 სპიკერი.
29 ემერჯენტული - ტალკოტ პარსონსის მიერ სოციალურ სისტემათა ანალიზისათვის შემოტანილი ცნება. იგი აღნიშნავს სოციალური სისტემის ნებისმიერ თვისებას, რომელიც არ შეიძლება მარტივად აიხსნას მისი წარმოშობის ან შემადგენელი ნაწილების მიხედვით იმ პრინციპიდან გამომდინარე, რომ მთელი გაცილებით მეტია, ვიდრე მისი ნაწილების ჯამი. ე.თ. არარედუქცირებადია, ანუ არ დაიყვანება სოციალურ მოვლენათა ბიოლოგიურ ან ფსიქოლოგიურ მახასიათებლებზე. აღნიშნული ცნება დამახასიათებელია ზოგადად ფუნქციონალური სოციოლოგიისათვის, რათა ხაზი გაესვას სოციოლოგიის დამოუკიდებლობას სხვა მეცნიერებებისაგან. წყარო: სოციალურ და პოლიტიკურ ტერმინთა ლექსიკონი–ცნობარი / [სარედ.: ჯგუფი: ედუარდ კოდუა და სხვ. ; გამომც.: ლაშა ბერაია] - თბ. : ლოგოს პრესი, 2004 - 351გვ. ; 20სმ. - (სოციალურ მეცნ. სერია/რედ.: მარინე ჩიტაშვილი). - ჳშბნ 99928-926-9-2 : [ფ.ა.]
30 იხილეთ Lawrence Railroad Manchester 82 mass 501 (1800)
31 Handbook of jury research – ვოლტერ აბოტი და ჯონ ბატი. ამერიკის სამართლის ინსტიტუტის და ამერიკის ადვოკატთა ასოციაციის ერთობლივი პროექტი.
32 ფ.კლერკი ,,ჟიურის გამოცდილება“, ჟორჟ სოზეს კრებული. გ.ვ. 168, 1952 წელი.
33 ზოგიერთ სხვა ქვეყანასაც – ბრაზილიას და პორყუგალიას. ამასთან, ამ უკანასკნელ ქვეყნებში საჩივარი საკასაციო სასამართლოს სახელზე შეაქვს მხოლოდ ერთ-ერთ მხარეს (სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მუხლი 13). ჟიური არსებობს ისეთ სკანდინავიურ ქვეყნებშიც, სადაც ძალაშია ეშევენაჟი ნაკლებად სერიოზული საქმეებისათვის.
34 უილიამ ჰოვარდ ტაფტი – administration of criminal law. I – 13 (1905).
35 ჟერომ ფრანკი – Courts on Trial ბოსტონი (1966)
36 1995 წლის 4 ნოემბრის ნიუ-იორკ თაიმსი
37 ჟერომ ფრანკი – Courts on Trial ბოსტონი (1966)
38 ჯონ გუინტერი – ჟიური ამერიკაში. ნიუ-იორკი (1988)
39 სისხლის სამართლის საერთაშორისო ჟურნალი, გვ. 751. 1986 წელი.
40 ილია ჭავჭავაძე - (დ. 8 ნოემბერი, 1837, სოფელი ყვარელი - გ. 12 სექტემბერი, 1907, წიწამური) - დიდი ქართველი მწერალი, პოეტი, პუბლიცისტი, პოლიტიკური და საზოგადო მოღვაწე, საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ლიდერი. ქართული მართლმადიდებელი სამოციქულო ეკლესიის მიერ ილია ჭავჭავაძე შერაცხულია წმინდანად, სახელით წმინდა ილია მართალი.
41 თინათინ ბეჟაშვილი - ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო წარმოშობისა და განვითარების მოკლე ისტორია.
42 მორალი - სოციალური ინსტიტუტი, ნორმების, სანქციების, შეფასებების, დანაწესების, ქცევის ნიმუშთა სისტემა, რომელიც ასრულებს სოციალური კონტროლისა და სოციალური ურთიერთობების რეგულირების ფუნქციებს ამა თუ იმ სოციალურ ჯგუფში, მთლიანად საზოგადოებაში. მ-ის ფუნქციაა ადამიანთა ქცევის ნორმატიზება, ქცევის რეგულირება საზოგადოებრივი ცხოვრების ყოველგვარ სფეროში. მასობრივი მოღვაწეობის სხვა ფორმებისგან განსხვავებით (სამართალი, საწარმოო-ადმინისტრაციული განაწესი, სახელმწიფო დეკრეტები, ხალხური ტრადიციები), მ-ს დასაბუთებისა და თავისი მოთხოვნების განხორციელების სხვაგვარი წესი აქვს. მასში აუცილებლობა, სოციალური ერთობის ინტერესები და მოთხოვნილებები გამოიხატება სტიქიურად ფორმირებული და საყოველთაოდ აღიარებული შეფასებებისა და დანაწესების სახით, რაც განმტკიცებულია ნიმუშის, ჩვევის, ადათის, საზოგადოებრივი აზრის ძალით. ამის გამო მორალურ მოთხოვნებს უპირობო აუცილებლობის ფორმა აქვს და ერთნაირად ეხება ყველას, თუმცა კი ბრძანება არავისგან მოდის, ამასთან, ეს მოთხოვნები შედარებით მყარი ხასიათისაა. არსებულ წესრიგზე დაფუძნებული წეს-ჩვეულებებისგან განსხვავებით, მ. იდეურადაა დაფუძნებული წარმოდგენაზე, როგორ უნდა იცხოვროს ადამიანმა; მ. სამართლისგან განსხვავდბა
იმით, რომ ყოველი ადამიანის მიერ ზნეობრივი მოთხოვნების შესრულება კონტროლდება ყველას მიერ, ამასთან, ამა თუ იმ ადამიანის ავტორიტეტი არ უკავშირდება ოფიციალურ უფლებამოსილებას; მ-ის მოთხონათა შესრულება სანქციონირდება მხოლოდ სულიერი ზემოქმედების ფორმებით (საზოგადოებრივი შეფასება, მოწონება ან გაკიცხვა), ამის გამო, სოციალური კონტროლის სხვა ფორმებთან შედარებით, იგი ცნობიერებისათვის უფრო მნიშვნელოვან როლს ასრულებს და შეიძლება გამოიხატოს ცნების ფორმითაც (რაციონალურად) და გრძნობითაც. მ-ს სხვადასხვაგვარი ფორმა აქვს: ნორმა, მოვალეობა, პასუხისმგებლობა, სინდისი. ცნობიერება ამას ასახავს შესაბამისი წარმოდგენებით (პრინციპები, საზოგადოებრივი და მ-ური იდეალები, კეთილი-ბოროტი, სამართლიანობა-უსამართლობა და სხვ.).
43 იხილეთ მერაბ ტურავას სისხლის სამართლის ზოგადი ნაწილის სახელმძღვანელო სადაც ის ასაბუთებს თუ რატომ გვაქ საქმე მძღოლის მიერ წინასწარი შეცნობით უმწეო მდგომარეობაში მყოფის მკვლელობის მცდელობასთან ეს წიგნი გარკვეული ცვლილებებით ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე პერიოდულად გამოდის, მაგრამ ამ საკითხთან დაკავშირებით ინფორმაცია ნებისმიერ მათგანშია სწორედ ამიტომ არ უთითებ კონკრეტულ გვერდს და წელს.
44 სტენოგრაფია [ბერძ. stenos ვიწრო და graphō ვწერ] - განსაკუთრებული ნიშნებისა და შემოკლებების გამოყენებით ზეპირი მეტყველების სწრაფად ჩაწერის წესი.
45 დივერგენცია - სხვადასხვაობა; გადახრა, განშტოება; დიფერენციაცია.
46 ინკრიმინირება - დანაშაულად შერაცხვა, ბრალის დადება რამეში.
47 ინდიფერენტული - რაიმესადმი გულგრილი, უინტერესო, განურჩეველი. მაგ., ინდიფერენტული ადამიანი. ინდიფერენტული დამოკიდებულება.
48 აკომოდაცია - შეწყობა, შეგუება. თვალის უნარი ნათლად გაარჩიოს საგნები სხვადასხვა მანძილზე.
49 ქმედუუნარობა – იურიდიული ცნება: პიროვნების უუნარობა დამოუკიდებლად განახორციელოს საკუთარი სამოქალაქო უფლებები და მოვალეობები, ფსიქიკის ღრმა დარღვევების გამო, რაც განპირობებულია ფსიქიკური დაავადებებით ან ჭკუასუსტობით. ლალი დათეშიძე, არჩილ შენგელია. სამედიცინო ენციკლოპედიური განმარტებითი ლექსიკონი Tbilisi 2009
50 მოცემულია არაოფიციალური თარგმანი.
51 კონფისკაცია - 1 ქონების ჩამორთმევა სახელმწიფოს სასარგებლოდ. 2 მიმოქცევიდან, ხმარებიდან ამოღება (გაზეთებისა, წიგნებისა) ხელისუფლების მიერ.
52 განჩინება - პირველი და სააპელაციო ინსტანციების სასამართლოების მიერ ნებისმიერ საკითხზე მიღებული გადაწყვეტილება, განაჩენის გარდა (საქართველოს „სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი“, მუხლი 44).
53 ამპლუა [ფრანგ. emploi] - გარკვეული ხასიათის როლები, რომლებიც შეეფერება, ამა თუ იმ მსახიობის თავისებურებას, მის სასცენო მონაცემებს.
54 დისკრიმინაცია - ტერმინი გაგებულ უნდა იქნას როგორც განსხვავება, გამორიცხვა, შეზღუდვა ან უპირატესობის მინიჭება რაიმე ნიშნით, როგორიცაა რასა, კანის ფერი, სქესი, ენა, რელიგია, პოლიტიკური ან სხვა მრწამსი, ეროვნება ან სოციალური წარმომავლება, საკუთრება, დაბადება ან სხვა გარემოება, და რომლის მიზანია ან იწვევს თანასწორ საფუძველზე ყველა ადამიანის მიერ ყველა უფლებისა და თავისუფლების აღიარების, სარგებლობის ან გამოყენების გაუქმებას ან გაუარესებას. ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებები = Economic, Social and Cultural Rights : სახელმძღვ. / რედ.: ასბორნ ეიდე, კატარინა კრაუზე, ალან როსას; თარგმანი ნანა ჯაფარიძე-ჭყოიძისა - მე-2 განახლ. გამოც. - [თბ., 2006]
55 გამომძიებელი - საქართველოს პროკურატურის, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს ფინანსური პოლიციის საგამოძიებო დეპარტამენტის თანამდებობის პირები, რომლებიც გამოძიებას აწარმოებენ სრული მოცულობით. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი
56 ფსიქოლოგი - ფსიქოლოგია არის მეცნიერება ადამიანის ფსიქიკურ კანონზომიერებათა შესახებ. მისი ინტერესის საგანი არა მარტო ფსიქიკური აქტივობებია, არამედ ადამიანი როგორც მთლიანი-პიროვნება, მისი ქცევის გაგება. ტერმინი ფსიქოლოგია მომდინარეობს ბერძნული სიტყვებიდან ფსიქე (რაც სულს ან/და ”თვითს”(Self) ნიშნავს) და ლოგოს(მოძღვრება). ბერძნები ამ ტერმინით განსაზღვრავდნენ იმას, რაც განაპირობებს ადამინურ საქციელს. ამ პროფესიის ადამიანებს ფსიქოლოგებს ეძახიან, მათ აინტერესებთ ადამიანური ქცევის გამოვლინებათა მიღმა რა მოტივები-განზრახვები იმალება.
57 ფსიქიატრი – ფსიქიატრიის სპეციალისტი ექიმი. ფსიქიატრია [ბერძ. psychē სული და iatreia მკურნალობა] – მედიცინის ნაწილი, რომელიც სწავლობს ფსიქიკურ დაავადებებს და მათი მკურნალობის მეთოდებს. უცხო სიტყვათა ლექსიკონი
58 იურისტი - ახდენს საქმიანობის სამართლებრივ ანალიზს. ეხმარება ბუღალტერს საგადასახადო კანონმდებლობის სწორად გაგებასა და გამოყენებაში. ინტელექტუალი №6 საქართველოს ახალგაზრდა მეცნიერთა საზოგადოებრივი აკადემია. - თბილისი 2008. - ISSN 1512-2530
59 უდანაშაულობის პრეზუმფცია - სისხლის სამარლის ერთ-ერთი ძირითადი პრინციპი, რომლის მიხედვით, დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი და ბრალდებული არ ჩაითვლება დამანშავედ მანამ, სანამ მიუკერძოებელი და დამოუკიდებელი სასამართლო არ დაადგენს ამას, ერთ-ერთი უძველესია სისხლის სამართალში დემოკარტიული საწყისების შეტანის პროცესში. დღეს იგი დაფიქსირებულია მრავალ საერთაშორისო სამართლებრივ და ყველა ქვეყნის შიდასახელმწიფოებრივ აქტში. საერთაშორისო აქტი სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ (მე-14 მუხ., მე-2 პ.) და ევროპული კონვენცია ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის შესახებ (მე-6 მუხ.) ერთნაირად აცხადებენ, რომ თითეული პირი, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, მიიჩნევა უდანაშაულოდ, სანამ მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონის შესაბამისად დანაშაულის ჩადენის დამტკიცება მთლიანად ევალება ბრალmდებeლ მხარეს. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალი : ლექსიკონი-ცნობარი / [ავტ.: ლ. ალექსიძე (რედ.), ლ. გიორგაძე, მ. კვაჭაძე და სხვ.] - თბ., 2005 - 283გვ. ; 23სმ. - ISBN 99940-0-877-3 : [ფ.ა.]
60 ვერდიქტი - განაჩენი, გადაწყვეტილება (ჩვეულებრივ, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოსი). უცხო სიტყვათა ლექსიკონი.
61 სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი 2011 წელი
62 ლ. ჭანტურია, შესავალი სამოქალაქო სამართლის ზოგად ნაწილში, თბ., 2000. გვ. 14
63 გ. ხუბუა, სამართლის თეორია, თბ., 2004, გვ. 216
64 შარიათი - მუსულმანური სამართალი, რელიგიური და იურიდიული ნორმების კრებული, რომელიც დაფუძნებულია ყურანზე. წერეთელი მზია. გენდერი-კულტურული და სოციალური კონსტრუქტი: სალექციო კურსი სოც. მეცნ. მაგისტრატურისათვის / მზია წერეთელი ; [მთ. რედ.: მარინე ჩიტაშვილი, ენობრ. რედ.: ლია კაჭარავა] - თბ. : სოციალურ მეცნიერებათა ცენტრი, 2006
65 გ. ხუბუა, სამართლის თეორია, თბ., 2004. გვ. 212-213
66 იხ. 46 გ.ვ.
67 თინათინ ბეჟაშვილი - ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო წარმოშობისა და განვითარების მოკლე ისტორია.
68 Michael Kent (1994) [1986]. No State Shall Abridge (Second printing in paperback ed.). Duke University Press. p. 202. ISBN 0-8223-0599-2
69 Justice in the Jury Box - The New Yourk Times Published: June 5, 2010
70 თინათინ ბეჟაშვილი - ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო წარმოშობისა და განვითარების მოკლე ისტორია.
71 იხილეთ 65-ე და 66-ე გვერდები.
72 თინათინ ბეჟაშვილი - ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო წარმოშობისა და განვითარების მოკლე ისტორია.
73 Timothy Stuart Ring, Petitioner v. Arizona – The New Yourk Times June 24. 2002
74 36 years for British killer who took his evil to Spain - Daily Mail (London) Publish date: November 16, 2005
75 თინათინ ბეჟაშვილი - ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო წარმოშობისა და განვითარების მოკლე ისტორია.
გამოყენებული ლიტერატურა:
1. საქართველოს კონსტიტუცია
2. სისხლის სამართლის კოდექსი
3. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი
4. თინათინ ბეჟაშვილი - ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო წარმოშობისა და განვითარების მოკლე ისტორია
5. Morgan, Gerald, "The Vaughans of Trawsgoed," Gomer, 1997
6. სოციალურ და პოლიტიკურ ტერმინთა ლექსიკონი–ცნობარი / [სარედ.: ჯგუფი: ედუარდ კოდუა და სხვ. ; გამომც.: ლაშა ბერაია] - თბ. : ლოგოს პრესი, 2004
7. მოხელის სამაგიდო ლექსიკონი / გაეროს განვითარების პროგრამა; [შემდგ.: სამსონ ურიდია და სხვ.; რედ.: ვაჟა გურგენიძე] - თბ., 2004
8. Handbook of jury research – ვოლტერ აბოტი და ჯონ ბატი
9. ფ.კლერკი ,,ჟიურის გამოცდილება“, ჟორჟ სოზეს კრებული
10. უილიამ ჰოვარდ ტაფტი – administration of criminal law 1905
11. ჟერომ ფრანკი – Courts on Trial bostoni (1966)
12. ნიუ-იორკ თაიმსიდან რამოდენიმე სტატია
13. ჯონ გუინტერი – ჟიური ამერიკაში. ნიუ-იორკი (1988)
14. სისხლის სამართლის საერთაშორისო ჟურნალიდან რამოდენიმე სტატია
15. მერაბ ტურავა სისხლის სამართლის ზოგადი ნაწილი 2010
16. არჩილ შენგელია. სამედიცინო ენციკლოპედიური განმარტებითი ლექსიკონი თბილისი 2009
17. ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებები = Economic, Social and Cultural Rights: სახელმძღვ. / რედ.: ასბორნ ეიდე, კატარინა კრაუზე, ალან როსას; თარგმანი ნანა ჯაფარიძე-ჭყოიძისა - მე-2 განახლ. გამოც. - [თბ., 2006]
18. ინტელექტუალი №6 საქართველოს ახალგაზრდა მეცნიერთა საზოგადოებრივი აკადემია. - თბილისი 2008
19. საერთაშორისო აქტი სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ
20. ევროპული კონვენცია ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის შესახებ
21. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალი : ლექსიკონი-ცნობარი / [ავტ.: ლ. ალექსიძე (რედ.), ლ. გიორგაძე, მ. კვაჭაძე და სხვ.] - თბ., 2005
22. ლ. ჭანტურია, შესავალი სამოქალაქო სამართლის ზოგად ნაწილში, თბ., 2000
23. გ. ხუბუა, სამართლის თეორია, თბ., 2004
24. სალექციო კურსი სოც. მეცნ. მაგისტრატურისათვის / მზია წერეთელი ; [მთ. რედ.: მარინე ჩიტაშვილი, ენობრ. რედ.: ლია კაჭარავა] - თბ. : სოციალურ მეცნიერებათა ცენტრი, 2006
25. Michael Kent. No State Shall Abridge (Second printing in paperback ed.). Duke University 1994
26. დეილი მეილიდან რამოდენიმე სტატია
27. John Monahan, Laurens Walker - Social science in law 1998.
28. Lawrence Meir Friedman - Law and society
29. David W. Neubauer, Stephen S. Meinhold - Judicial Process. Law, Courts, and Politics in the United States 2009
30. David W. Neubauer, Henry F. Fradella - America's Courts and the Criminal Justice System 2010
31. Elliot E. Slotnick, American Judicature Society - Judicial politics: readings from Judicature 1999
32. Howard Gillman - Supreme Court decision-making: new institutionalist approaches 1999
33. Sheldon Goldman - American court systems: readings in judicial process and behavior 1989
34. Fern Michaels - The Jury 2006
35. William Forsyth, Appleton Morgan - History of trial by jury London 1851
36. Lysander Spooner - An Essay on the Trial by Jury The Echo Library 2006
37. Reid Hastie, Steven Penrod, Nancy Pennington - Inside the Jury The Lawbook Exchange, L.T.D. Union, New Jersey 2002
38. Valerie P. Hans, Neil Vidmar - Judging the Jury 2001
39. V. Hale Starr, Mark McCormick - Jury selection Aspen Law & business 2001
40. Rita James Simon - The jury: its role in American society Lexington Books, 1980
41. James Oldham - Trial by jury: the Seventh Amendment and Anglo-American special juries 2006
42. George John Edwards - The Grand Jury: An Essay Awarded the Peter Stephen Duponceau Prize by the Law Academy of Philadelphia The Lawbook Exchange, L.T.D. Clark, New Jersey 2004
43. Christopher Waldrep - Jury Discrimination: The Supreme Court, Public Opinion, and a Grassroots Fight For Racial Equality in Mississippi 2010
44. Laura Van Wormer - Jury duty 1995
45. Paul Michael Lisnek - The hidden jury: and other secret tactics lawyers use to win 2003
46. Jeffrey T. Frederick, American Bar Association. General Practice, Solo, and Small Firm Section - Mastering voir dire and jury selection: gaining an edge in questioning and selecting your jury second edition 2005
47. Michael S Lief, H. Mitchell Caldwell, Ben Bycel - Ladies And Gentlemen Of The Jury: Greatest Closing Arguments In Modern Law 1999
48. John Hostettler - The criminal jury old and new: jury power from early times to the present day 2004
49. Bethel Erastus-Obilo - Reason Curve, Jury Competence, and the English Criminal Justice System: The Case For A 21st Century Approach 2009
50. James Patterson - Judge & Jury 2011
51. American Bar Association. Section of Antitrust Law - Model jury instructions in criminal antitrust cases 2009
52. Elaine Showalter - A Jury of Her Peers: Celebrating American Women Writers from Anne Bradstreet to Annie Proulx 2010
53. ნეილ ვიდმარი, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო (საერთო სამართლის ქვეყნები), თბ., 2005
54. იური გაბისონია, ნაფიც მსაჯულთა, მაგისტრატთა და მომრიგებელი სასამართლოები, თბ., ,,მერიდიან“, 2008;
55. ლარს იორჰენდი, კახა წიქარიშვილი, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო, (დასავლური სისტემების მიმოხილვა), თბ., ,,ლეთა“ 2007;
56. ესქილე, ორესტეა, თბ., ,,ხელოვნება“, 1974
საიტები:
1. www.wikipedia.org
2. www.nytimes.com
3. www.books.google.com
4. www.answers.com
5. www.americanbar.org
6. www.dailymail.co.uk
7. www.supremecourt.ge
